Journal of The Near East University Faculty of Theology, cilt.6, sa.1, ss.7-49, 2020 (Hakemli Dergi)
Hz. Peygamber’den
nakledilen hadislerden anlaşıldığına göre Kur’ân-ı Kerim yedi harf üzere nâzil
olmuştur. İslâm âlimleri kıraatlerin temelinin, söz konusu bu rivayetler
olduğunu belirtmektedirler. Kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün manayı
etkilemeyen fonetik çeşitlilik olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte
bunların bir kısmının, Kur’ân’da geçen bazı kelimelerin ve âyetlerin
anlaşılmasına farklı açılardan katkı sağladığı bilinmektedir. İslâm âlimleri,
okuyucu için anlamı çeşitli nedenlerle bilinmeyen (garîb) kelimeleri açıklamak
üzere garîbü’l-Kur’ân’a dair eserler kaleme almışlardır. Bu alanda kitap telif
eden yazarlardan biri de İbn Kuteybe’dir. Müellifler, garîbü’l-Kur’ân türü
eserlerde seçtikleri kelimeleri izah ederken Arap dilindeki nesir ile şiirden
ve kabileler arasındaki çeşitli kullanım farklılıklarından önemli ölçüde
yararlanmışlardır. Bunlarla birlikte söz konusu kelimenin anlamını açıklarken
âlimlerin dayandıkları önemli kaynaklardan biri de kıraatler olmuştur. Zira
kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün Arap dilindeki ve lehçelerindeki
çeşitli kullanımlarla sıkı bir irtibat içinde olduğu gözlemlenmektedir.
Makalede İbn Kuteybe’nin Tefsîru garîbi’l-Kur’ân isimli eserinde,
“kıraat-filolojik tefsir” ilişkisi ele alınacaktır. Bu çerçevede müellifin
kitabında ele aldığı bütün kıraatler belirlenecek ve bunlar yine eserdeki
kullanım alanlarına göre tasnife tabi tutulacaktır. Böylece Tefsîru
garîbi’l-Kur’ân’daki kıraat-filolojik tefsir ilişkisi ortaya konulmaya ve
bunun üzerinden genel sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.
As it is
understood from the hadeeths narrated from the Prophet the Quran was revealed
upon seven ahruf/letters. Muslim scholars indicate that the basis of qiraats
are these kind of hadeeths. It is understood that most qiraats are phonetic
differences which do not have any effect on meaning of Quran. However it is
known that some qiraats contribute to the meaning of some unclear words and
verses of the Quran in some way. Muslim scholars wrote books to explain some unclear
words (gharib al-Quran) of Quran for readers. One of these scholars who wrote a
book in this field was Ibn Qutayba. The book of gharib al-Quran writers widely benefited from Arabic prose and poetry,
different usage of tribes when they explained meaning of a word in their books.
Because it is observed that some of qiraats are in a strong relationship with
different usage of Arabic and dialects. In this article the
relationship between qiraat and linguistic tafsir of Quran in Ibn Qutayba’s Tafser
gharib al-Quran will be studied. In this framework the qiraats which are in
the book will be found out and they will be sorted according to purpose of
book/writer. In this way it will be studied to set forth the relationship
between qiraat and linguistic tafsir of Quran in Ibn Qutayba’s book. Finally,
upon this study it will be tried to make general conclusion.