Akademik Veri Yönetim Sistemi
Osmanlı Bilimi Araştırmaları, cilt.11, sa.2, ss.292-303, 2010 (Hakemli Dergi)
Eczacılık mevzuatımızın tarihsel süreci, eczacılar ile eczaneler hakkında düzenlemeler getiren temel yasaların ilki olan “Nizamname-i Eczacıyan der
Memalik-i Osmaniye” (27 Receb 1268 / 17 Mayıs 1852) ile başlar. Bu nizamnamenin kimi maddelerinin güncellenmesiyle 22 Receb 1277 / 2 Şubat
1861 tarihinde yürürlüğe giren, “Beledi İspençiyarlık Sanatının İcrasına Dair Nizamname,” eczacıların yoğun eleştirilerine hedef olmuş, hemen ertesi yıl
reçetelerle ilgili 20. maddesi değiştirilmişti. Bu değişiklik itirazları dindirmemiş, 1886 yılında, “Beledi Eczacılık Nizamnamesi” adıyla hazırlanan
layiha/tasarı ile pek çok maddesi güncellenerek tadil edilmiş, ancak bu tasarı bir
türlü yasallaşamamıştı. 1861 düzenlemesine, Avrupa'da imal edilip İstanbul
eczanelerinde satılan terkibi meçhul ilaçlar ile maden sularının teftiş ve
muayene edilmesi hakkında bir hükmün eklenmesi için verilen uğraşlar da
sefaretlerin yoğun itirazları üzerine sonuçsuz kalmıştı (1893).
Osmanlı Devleti’nin son yılında yasallaşan “Eczacılar ve Eczahaneler
Hakkında Kararname” (1340/1922), son Osmanlı Hükûmeti’nin çıkardığı diğer
kanunlar gibi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından
tanınmayınca, 1861 düzenlemesi, “Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kanun”
1927 yılında yürürlüğe girinceye kadar, 66 yıl geçerliliğini korumuştur. Bu
arada, “Alelumum Eczahaneler Talimatnamesi” (1332/1916) (1) ile sadece
eczanelerin işleyiş detayları belirlenmiş fakat temel yasa niteliğinde olmayan
talimatname bu bildiriye dahil edilmemiştir.
Osmanlı Devleti’nde başlayan ‒ devlette devamlılık esasına göre gelişen
koşullara uyarlanarak Cumhuriyet sonrasında da devam eden ‒ eczacılar,
eczacılık mesleğinin uygulanması ve eczaneler ile ilgili temel yasal
düzenlemeler süreci, 1953’te yasallaşan ve bugün de uygulanmakta olan
“Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun” (5) ile son bulmuştur.
Bu bildiride; 1852-1953 yıllarında, Takvim-i Vekayi ile Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren beş temel yasa ile 1886 tasarısında, “eczane
*
VII. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı’nda (Ankara, 27-28 Mayıs 2005) sunulmuştur.
**
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı.
***
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı.
Osmanlı Bilimi Araştırmaları 292 XI/1-2 (2009-10)
açma/eczacı olma koşulları” ve “hekim/eczacı ilişkisi” ile ilgili hükümleri
karşılaştırarak, eczacılık mesleğinin ve eczanelerin ülkemizdeki gelişimine ışık
tutmaya çalıştık. 1886 tasarısı, o yıllardaki bakış açısını verdiği için önemliydi.
Yasallaşmadığı halde bu nedenle çalışmaya dahil edildi.
Hazırlıklarını sürdürdüğümüz; eczane dükkânlarının nitelikleri, ilâç
imali/ilâçlar, eczanelerin ve eczacıların bağlı olduğu merci/eczanelerin
denetimi, eczacıların cezalandırılması ile ilgili hükümleri kapsayan çalışmamız
bittiğinde, ülkemizde eczacılık mesleği ile eczanelerin tarihsel gelişiminin
oturduğu yasal zeminin bütün detaylarıyla aydınlanacağını umuyoruz.