Yard. Doç. Dr. Nermin Özcan ÖZER


Ebru; yazma kitap sanatları içinde Türk zevkini geçmişten günümüze aksettiren, göze hitap eden klasik sanat dallarından biridir.

Ebru da diğer sanat dallarında (hat, tezhip, minyatür, cilt, kat”ı vb) olduğu gibi öncelikle kitap süsleme sanatıdır. Zaman içerisinde klasik sanatların yardımcı bir dalı iken, bugün altın çağını yaşamaktadır.

Daha çok ciltçilikte kullanılmış olan ebru sanatı; hat, tezhip, minyatür vb gibi sanatlarla da örtüşerek çeşitlenmiştir.

Genellikle yazma eserlerde kapak yan kâğıdı ( yani kitabı kapağa bağlayan sayfa) olarak çokça kullanılmıştır.

Not

Cihargûşe ebru cilt türleri de kütüphanelerde yer alarak kültür zenginliğine katkı sağlamaktadır. Hat sanatında zemin olarak, tezhipte de pervazlarda ve özellikle sülüs-nesih kıtaların koltuk bölümlerinde kullanıldığı görülür.

Bilgi

Türkçe sözlükte ebru; kâğıt süslemeciliğinde kitre ve kola gibi yapıştırıcılarla yoğunlaştırılmış su üzerine, neft yağı ile sulandırılmış yağlı boya damlatılarak yapılan ve kâğıda geçirilen süs olarak tanımlanmaktadır.

Ancak sözlükte yer alan tanımda yeterli ve doyurucu bir açıklama söz konusu değildir. Neft yağı yerine klasik ebru sanatında sığır ödü ve boya maddesi olarak da doğal boyalar kullanılmaktadır.

Yağlı boya kullanımı klasik ebruda geçerli değildir. Ebru yapan sanatkâra ise Türkçe sözlükte ebrucu terimi kullanılırken sanat çevrelerinde “ebrûzen” terimi kabul görmektedir.

Bilgi

Ritim sözcüğü de matematiksel ve geometrik düzenliliğe ve aralıkların oranlarına vurgu yapmaktadır. Renklerin ritmi ebru kompozisyonlarının sonsuz oran ilişkilerini somutlaştıran örneklerdir.

Ebru sanatı, su yüzeyine nakşedilen soyut renk kompozisyonlarının gerçekliğe kavuşmasıdır, dönüşmesidir.

Gönül birikimleri, duyarlılığı fırça hassasiyetiyle su yüzeyine düşerek meydana gelen formlar (hatip, yürek vb) kâğıda aktarılarak sonsuzlaşır. Tekniği ve estetiği yönünden değerlendirildiğinde sonsuz ve sınırsızdır.

Dikkat

Tekneye serpilen renkler, sanatkârın akıl derinliği, bilinci ve deneyimleri ile fırçayı tutan el koordinasyonu beceri ve ustalığının ritimli bir şekilde suda yaşam bulurlar. Serpme üslupları sanatkârın çalışması dâhilinde (tecrübe, sebat, sabır, kanaat vb) güzelleşir ve olgunlaşır.

Sanatkâr, ebru çeşitlerinin hepsini rahatlıkla uygulayabilir, hatta bir çeşidinde daha da ustalaşabilir.

Renksiz, saydam olan yüzeyde, her tekniğe göre, renklerle nice güzellikler ortaya çıkar. Su yüzeyinde fırçadan damlayan çeşitli renkler büyük-orta-küçük, sık veya aralıklı şekillerde düşerek yüzeyi farklılaştırır.

Bu farklılaşmalardaki oranların ebru olarak somutlaşması bir sanat objesinin ortaya çıktığının göstergesi olur.

Kitreli su üzerine serpilen renkler, yüzeyde farklı tonlarda görülebilir. Yüzeyde iki boyutluluk etkisi veren renk damlası biçimleri veya biçim grupları değişik bölgeleri, bir bakıma da zemini, yüzeyi oluştururlar.

Zeminde renk damlalarının her biri biçimdir. Her bir damla geometrik biçimlere dönüşür. Teknenin ölçüsüne göre sınırlanan ebrular, değişik boyutlarda yapılabilmektedir. Tekne boyutlarında bile sanatın sınırsızlıkları görülebilir.

Ebru sanatında kitreli su ile renklerin açıklık-koyuluk değerlerinin kontrolünü sağlayan sığır ödünün sudaki reaksiyonu önemlilik arz eder.

Sanatkâr, büyük bir denge kurarak uyumlu, ritimli, ahenkli bir bütünlük sağlayarak, su yüzeyindeki renk olgusunu biçimlenmiş bir şekilde kâğıda alarak somutlaştırır. Renklerin serpilme esnasındaki büyük-orta-küçük değerleri ile birlikte renk uyumu da önemlidir.

Yüzeydeki renklerin güzel olan ahengi sanatkârın zamanla olgunlaşan renk estetiğini de sergiler. Bu estetik renklerin ritimli bir şekilde dansı olarak da görülebilir.