Resimde Doğu- Batı Oryantalizmi

III. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, Giresun, Türkiye, 10 - 13 Ekim 2018, ss.247-248

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: Giresun
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.247-248
Marmara Üniversitesi Adresli: Hayır

Özet

Özet

İngilizce olan Orient ve Occident kelimeleri; Latince güneşin doğuşunu ifade eden oriens ve güneşin batışı anlamına gelen occidens kelimelerine dayanır. Oryantalizmle ilgili edinilen bilgiler, köklerinin çok gerilere kadar gittiğini göstermektedir. Bu kavram Avrupa’da 18. yüzyılın sonlarında, ilk önce İngiltere’de ve hemen ardından Fransa’da kullanılmaya başlanır. 1878’de Fransız Dil Akademisinin sözlüğüne girer. Güneş Doğu’dan Yükselir ya da Işık Doğu’dan Yükselir deyişi aydınlanmanın doğudan başladığını anlatan ve yaygın biçimde içselleştirilen bir metafordur. Burada insanı ve insan olmanın inceliklerini dert edinen bir felsefeye yani doğu felsefesine gönderme yapılmaktadır. Doğu felsefesinde alçakgönüllülük, kişisel gelişim ve tevekkül hâkimdir. Batı’nın ortak belleğine Doğu; hileci, akıldışı, şiddet eğilimli, şehvet düşkünü, kaderci olarak kalıcı bir biçimde yerleşmiştir. Bunlar Doğu’nun geri kalmışlığının nedenleri olarak değerlendirilmiştir.

Sanatta Oryantalizm olarak ele alınan olgu, 1840’lı yıllarda Batı’nın Doğu’ya olan ilgisi ile yaygınlaşmıştır. Uluslararası sergilerde Osmanlı İmparatorluğu, el sanatlarıyla yer almaya başlamıştır. 1867’deki Paris sergisinde silahlar, kalkanlar, halılar, sedef kakmalı mobilyaların yanısıra mimarlık ve resim örnekleri de sergilenmiştir. Sergiye Osman Hamdi Bey, Amadeo Preziosi, Şeker Ahmet Paşa, Abdullah Biraderler gibi ressamlar katılmışlardır.

Oryantalizmin Batı resmine etkisi genel olarak figürlü kompozisyonlar ve manzaralar olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Figürlü kompozisyonlarda genellikle; av, savaş, kadının merkeze alındığı harem, hamam, raks sahneleri, kent içi veya iç mekânlarda geçen günlük hayattan alıntılar, yerli kıyafet ve tiplerin tanıtıldığı kıyafet albümleri, portreler, çöl, vaha ve bedevilerin hayatları, İslam diniyle ilgili ibadet sahneleri, kutsal topraklarda geçen Tevrat ve İncil öyküleri yer almaktadır. Manzara resimlerinde ise arkeolojik alanlar, anıtlar, İslam mimarisi ağırlıklı kent ve doğa görünümleri işlenmiştir. Bu gelişen Doğu ilgisine bağlı olarak İstanbul, dönemin yabancı gazete ve dergilerinin de vazgeçilmez bir konusu olmuş, payitahtta meydana gelen önemli olaylar, kutlamalar, törenler Batılı desinatörler tarafından çizilmiş, bütün bu gelişmeler Oryantalizm modasını beslemiştir.

Çalışma kapsamında yapılan literatür taramaları, belgesel ve oryantalizmi temsil eden eser incelemeleri sonucunda aşağıdaki bulgular saptanmıştır; 18. yüzyılda batılı ressamların doğu egzotizmini yansıtan eserleri özellikle Doğu’yu görmeden yaptıkları hayal ürünü çalışmalardır. 18. yüzyıla damgasını vuran Doğu egzotizmi 19. yüzyılda yerini Oryantalizme bırakır. Bu iki yüzyıl arasındaki fark, önceden tamamen hayal mahsulü konuları ele alan sanatçıların yerini, artık karşısındakini merak eden ve tanımak isteyen, bunun için de değişik vesilelerle yollara düşen fakat genellikle ön yargılarından kurtulamayan sanatçıların yer almasıdır. Özellikle 19. Yüzyıldan sonra oluşturulmuş edebi ve siyasi metinlerde, Oryantalist resim örneklerinde Türk imajı ile Doğu imajının sentezi ortaya konulmuştur. Oryantalizm bilimden edebiyata, tiyatrodan müziğe, resimden mimariye, dekorasyondan giyim kuşama kadar uzanan çok kapsamlı bir olgudur. Bir sanat akımı gibi ele alınmış olsa da aslında o dönemde moda olmuş bir akımdır. 19. yüzyılda yaşanan siyasal olaylar, ekonomik ilişkiler, bilimsel ve arkeolojik araştırmalar ile Romantizm’in etkisi Avrupa’da Oryantalizm modasının doğmasına yol açmıştır. 20. Yüzyılda Avrupalı sanatçılar, Oryantalizm ile modernizim arasındaki bağları yeniden kurmaya çalışmışlardır. İslam sanatını yeniden keşfeden sanatçılar, Doğu’nun soyutlama kavramından yararlanarak yeni bir estetik anlayış geliştirmişlerdir. Oryantalizm günümüz dünyasının kültürler arası diyaloglarında güçlü, ilgi çekici ama aynı zamanda tartışmalı bir güç olmaya devam etmesini sağlayan daha esnek bir yaklaşım göstermektedir

Bu araştırmada; Batı’da sanat ve özellikle resim alanındaki Doğu etkisi, Oryantalizm olgusu üzerinden irdelenmiştir. İrdeleme sonucunda çağlardır aydınlanmanın ilham kaynağı olan Doğu’nun Batı’da özlem ve merak uyandırdığı fakat Batı’nın Doğu’yu ötekileştirdiği gibi bir algının oluşturulduğu gözlemlenmiştir. Bu çalışmada; Doğu ile Batı arasında bir farklılaşmayı ortaya koymaktan ziyade Doğu ve Batı'nın Oryantalist resimlerde nasıl bir araya geldiği görsel çözümleme yöntemiyle analiz edilmiştir.

Anahtar sözcükler/Keywords: Oryantalizm, doğu, batı, resim, karşılaştırmalı sanat