Akademik Veri Yönetim Sistemi
İnsan ve İnsan, cilt.12, sa.40, ss.51-68, 2025 (Hakemli Dergi)
Bu araştırma, Yeşilçam döneminde sinema işletmelerinde gerçekleştirilen resmi ol-mayan sansür müdahalelerini ele almaktadır. Çalışmada, Türk sinemasının gösterim zincirinin kritik halkasını oluşturan film makinistlerinin deneyimleri ve gözlemleri mer-keze alınmıştır. Sinema kültürü, film sahipliği ve işletmecilik dinamikleri içerisinde stra-tejik konuma sahip olan makinistler hem teknik uzmanlıkları hem de film içeriklerine müdahale yetkileriyle toplumsal dönüşümlerin seyir pratiklerine yansımalarına doğru-dan tanıklık etmiş, aynı zamanda bu süreç içerisinde etkin bir rol oynamışlardır. Feno-menolojik yaklaşımla tasarlanan nitel araştırmada, kartopu örnekleme ile 42 emektar makinistle yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular, dönemin sansür kurullarından geçen filmlerde hak sahiplerinin bilgisi dışında çeşitli sansür uygulamalarının yapıldığını göstermektedir. Bu müdahalelerin büyük çoğunlu-ğunu doğrudan makinistlerin gerçekleştirdiği, bir kısmını ise salon işletmelerinin tali-matları doğrultusunda bizzat makinistlerin uyguladığı belirlenmiştir. Film adları ve afişlerinin değiştirilmesi, süre kısaltmaları, sahne çıkarımları, ek materyal eklemleri ve karartma teknikleri gibi uygulamalarla gayri resmi müdahale pratiklerinin sistematik olarak işletildiği tespit edilmiştir.
This research examines unofficial censorship interventions in cinema estab-lishments during the Yeşilçam period. The study centers on experiences of film projec-tionists, who constitute the critical link in Turkish cinema's exhibition chain. Projection-ists, holding strategic positions within cinema culture and operational dynamics, wit-nessed social transformations in viewing practices through their technical expertise and authority to intervene in film content, while playing an active role in this process. In this qualitative research with phenomenological approach, semi-structured interviews were conducted with 42 veteran projectionists using snowball sampling. Findings reveal that censorship practices were implemented on films that passed official boards without rights holders' knowledge. Projectionists directly performed the majority of these inter-ventions, while some were applied following cinema management instructions. Unoffi-cial intervention practices were systematically operated through changing film titles and posters, duration cuts, scene removals, additional material insertions, and blackout techniques.