SULTAN ÇİFTLİĞİNDEN EĞİTİM YERLEŞKESİNE DÖNÜŞÜM, V. MURAD AV KÖŞKÜ


Creative Commons License

INAN OCAK Z.

TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, cilt.0, sa.29, ss.105-126, 2024 (Hakemli Dergi) identifier

Özet

İstanbul Kadıköy’de, Marmara Üniversitesi Göztepe Yerleşkesi ile Atatürk Fen Lisesi’nin kurulduğu alanda, yakın bir geçmişe kadar varlığını sürdürmüş, son dönem padişahlarından V. Murad’ın av köşkü ya da sultan sarayı olarak hafızalarda yer edinmiş bir sultan çiftliği bulunmaktadır. Her ne kadar günümüz yoğun kentsel dokusunda kaybolmuş olsa da geçmişte bu alan, Kurbağalıdere Çiftlik-i Hümayun olarak geçen, Kurbağalıdere kenarından başlayıp Fikirtepe Höyüğünü de içine alan geniş bir kırsal arazinin parçasıdır. Bu arazide önce Kurbağalıdere tarafında ilk çiftlik düzeni oluşturulmuş, ardından V. Murad’ın (1840-1904) şehzadelik döneminde Kurbağalıdere kenarındaki çiftlik alanından yaklaşık üç kilometre uzaklıkta Fikirtepe’de, yeni bir çiftlik alanı kurulmuştur. Çevre duvarlarıyla tanımlı bu çiftlik alanda, ahşap saray olarak tanımlanabilecek köşk ve kasırlar yer almıştır. Alanın tarihsel geçmişine bakıldığında, çiftliğin özgün sınırları 1950’lere kadar korunurken, içerisindeki birçok yapı yıkılmıştır. Hızla etkinliği gösteren imar hareketleri kapsamında, çiftlik çevresi yapılarla dolmuştur. 1960’larda çiftlik alanının eğitim yerleşkesi olarak kullanılmasıyla, çiftliğin içinde de yeni yapılar inşa edilmiştir. Bu tarihlerde dönemin koruma örgütü tarafından korunması yönünde kararı olmasına rağmen, ana köşk yıktırılmıştır. 1980’lerde, çevre duvarlarının müdahale görmesiyle çiftliğin üst ölçekteki varlığı kentin yeni dokusunda kaybolmuştur. Günümüzdeki karşılığı kültürel peyzaj olan, içerisinde doğal ve kültürel değerlerin bir arada olduğu bu çiftlik alanından geriye yalnız hamam ve ismini verdiği sokaklar kalmıştır. V. Murad Av Köşkü’nün çok da uzak olmayan bir geçmişte kayboluşu, kartografik bir okuma olarak hava fotoğraflarından takip edilmektedir. Bu çalışmada bu okumaya dayanarak, bir sultan çiftliğinden eğitim yerleşkesine dönüşüm süreci ele alınmaktadır. Çalışmanın odağında ise bir sultan sarayının bile korunamamasının arkasındaki sebeplere dikkat çekilmektedir.
In the 19th century, several imperial farms (çiftlik) were established as private landed properties owned by the sultans. These farms included both natural landscapes and constructed properties, such as grand mansions and pavilions. Despite the establishment of many imperial farms, particularly on the Kadıköy side, traces of these farms have been lost in the modern urban environment. One notable example of imperial farms is Kurbağalıdere Çiftlik-i Humayun, which consisted of mansions built at different times. The first mansion was constructed near Kurbağalıdere, followed by new properties established by Sultan Murad V (1840–1904) on a topographically elevated site now known as Fikirtepe. This area is currently within the boundaries of Marmara University Göztepe Campus and Atatürk High School of Science. According to the inspection, the area had experienced prolonged neglect. By the 1960s, the assets were demolished one by one, and rapid urbanization transformed its surroundings. Although the original boundary of the farm remained intact until the 1970s, its pattern had disappeared from the urban view by the 1980s. Today, only the bath, which has undergone controversial restoration, and some wall fragments remain from this farm area, where natural and cultural values once coexisted. The changes and eventual disappearance of this imperial farm can be traced through aerial photographs. This study, based on cartographic information, examines the transformation process from an imperial farm to an educational campus. It explores the reasons behind the failure to preserve even a sultan’s palace.