TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, cilt.11, sa.10, ss.343-360, 2016 (Hakemli Dergi)
Çeşitli gazetelerde
yazmış ve roman türünde de eserler vermiş olan Ebu Mukbil Kemal Bey, daha çok
1905-1908 yılları arasında Matbuat-ı Dâhiliye Müdürlüğü görevinde bulunduğu
müddet boyunca yaptığı icraatlar ve sansürlerle anılmıştır. Bu nedenle olsa
gerek yazar kimliği geri plânda kalmış olan Ebu Mukbil Kemal’in 1870’li
yılların İstanbul’unu anlatan Dülgerin
Kızı (1903) adlı romanı, çoğunluğunu gayrimüslim unsurların oluşturduğu şahıs
kadrosuyla dikkat çekmektedir. Bu unsurların birbirleriyle ve Türklerle olan
münasebetlerine geniş yer verilen romanda, Osmanlı’nın çok milletli yapısı
yansıtılmaktadır. Bu çalışmada, yazarın Osmanlı vatandaşı olan gayrimüslim şahısları
romanında nasıl bir bakış açısıyla ele alıp değerlendirdiği, hangi
hususiyetleriyle ön plâna çıkardığı ve cemiyet içinde nasıl konumlandırdığı devrin
toplumsal arka plânı göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Romanda mensup
oldukları din ve millet ile tanımlanan bu gayrimüslim unsurlar, tek tip olarak
ele alınmamış, her biri değişik hususiyetleriyle tebarüz ettirilmiş ve
değerlendirilmişlerdir. Türklerle uzun yıllar bir arada yaşamaları, samimî ve
dostane ilişkiler kurmaları vesilesiyle de Osmanlı-Türk kültüründen etkilenen
bazı şahıslar, yazar tarafından idealize edilmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin
kendisine bağlı gayrimüslim unsurlarla siyasî problemler yaşadığı bir dönemde
kaleme alınan romanda, bir arada yaşayan farklı milletlere mensup şahısların
birbirleriyle birlik, beraberlik ve dayanışma içinde yaşadıkları gösterilmek
istenmiştir.
Anahtar Kelimeler: gayrimüslim, din, kimlik, milliyet, Osmanlılık, Ebu Mukbil Kemal,
Dülgerin Kızı.
Ebu Mukbil Kemal, who wrote in various newspapers and authored several
novels, is mostly known for his practices and censorship during his position as
director of Directorate of Censorship (Matbuat-ı Dâhiliye) between the years
1905-1908. It may be for this reason that his identity as an author was
overshadowed by his position and his novel, Dülgerin Kızı (1903) is a
subject of attention with its cadre of personas, most of them non-Muslims. In
the novel, which focuses on these subjects and the way they interact with the
Turks, the multinational side of the Ottomans. This study analyzes how the
author interpreted the non-Muslim Ottoman subjects in his novel, which
characteristics he emphasized and how he placed them in society within the
context of the political and social background of its period. These non-Muslim
subjects, described based on their religious and ethnic backgrounds are not
interpreted with a stereotypical approach, each one of them were represented
with and evaluated as different characteristics. Character who was influenced
by Ottoman-Turkish culture due to their lost shared past with Turks, and who
established intimate and friendly relations were idealized by the author.
Furthermore, in the novel that was written around the time when the Ottoman
State had problems with non-Muslims under its reign, it is depicted that
various people from other nations can live together, show solidarity and
cooperation.