Popülizm ve Neoliberalizm Ekseninde Dijital Alanda İslami Cemaat, Mürit ve Mürşidin Dönüşümü: Üveysiler Örneği


Creative Commons License

Mustafa S. N.

Youtube Türkiye’de Kültür Siyaset ve Tüketim-2, Güven,Ahmet, Editör, Kriter Yayınevi, İstanbul, ss.1-60, 2021

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2021
  • Yayınevi: Kriter Yayınevi
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.1-60
  • Editörler: Güven,Ahmet, Editör
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Popülizm ve Neoliberalizm Ekseninde Dijital Alanda İslami Cemaat, Mürit ve Mürşidin Dönüşümü: Üveysiler Örneği

 

Bu makalede, Youtube platformunda yüzlerce yayınını paylaşan ve daha birçok sosyal medya mecrasını aktif olarak kullanan bir İslami tasavvufi cemaat olan Üveysiler cemaati ele alınacaktır.

Üveysilik, İslam tasavvuf geleneğinde var olagelmiş bir irşat yani manevi aydınlanma yöntemidir. İslam tasavvuf tarihinde Üveysiler denildiğinde vefat etmiş herhangi bir büyük İslam büyüğünün maneviyatı aracılığıyla irşat edilen Müslüman sufi zümre anlaşılmaktadır.  Bu çalışmanın konusu olan Üveysiler ifadesi ile İslam tasavvuf geleneğinde veya tarihinde bireysel olarak kendini Üveysi olarak tanımlayan sufi dervişlerden bahsedilmemektedir. Araştırmanın konusu olan Üveysiler, 2007 yılında Muharrem Karabay tarafından İzmir’de kurulmuş olduğu anlaşılan Üveysiler cemaatinin etkisiyle bir tür Üveysilik yöntemi öğrenen ve uygulayan cemaat üyeleridir.

Aktif bir dini cemaat olarak örgütlenen ve üye sayısını artırmak üzere medyayı etkin olarak kullanan Üveysiler cemaatinin söylemlerindeki bireysellik ve bireyselleşme vurgusu dikkat çekicidir. Muharrem Karabay tasavvufi bir itikat yöntemi sunduğunu iddia etmesine rağmen geleneksel tasavvufi cemaatlerce kullanılan mürit, mürşit, cemaat veya tarikat gibi tanımlara Müslümanları köleleştirdikleri iddiasıyla şiddetle karşı çıkmakta ve geleneksel tarikat veya cemaatleri Müslümanlara zararlı ve kötücül olarak tanımlamaktadır.  Makalede, cemaat liderinin cemaatin tanıtımında kullandığı anlatılar söylem analizi yöntemiyle çözümlenerek cemaatin kendisini nasıl konumlandırdığı ve diğer İslami tasavvufi cemaatlerden kendini nasıl ayrıştırdığı analiz edilmektedir.

Analiz bulgularına göre, Üveysilerin geleneksel tasavvufi cemaatlerdeki mürit-mürşit arasındaki hiyerarşik ilişkiyi ve mürşidin sorgulanamaz otoritesini eleştirdiği, kendi cemaatlerini müritle mürşidin eşit konumlanan bireyler olarak hareket ettikleri daha esnek bir cemaat yapılanması olarak tanımladıkları görülmüştür. Tüm söylemlerde sıklıkla kişinin tasavvufi Allah’ı arayış yolculuğunu rüyaları yoluyla bireysel olarak tamamlayabileceği iddia edilmektedir.

Burada Üveysilik yolunu meşrulaştırmak için popülist söylemsel bir strateji devreye girmekte ve mürit veya şeyhlerin cemaatler yoluyla Müslümanları sömürdüğü ve kandırdığı iddia edilmektedir. Böylelikle geleneksel cemaatlerin tümünün olumsuz olarak tanımlandığı ve geleneksel tarikat bağlamındaki tasavvufi metotlarının da işlevsiz olduğu beyan edilerek Üveysiliğin bugün güvenilir ve geçerli bir yol olduğu ifade edilmektedir. Popülist bir söylemin kullanımıyla, cemaatin öğrettiği Üveysilik yolu elit siyasi ve dini liderlerin zulmü altındaki Müslüman sıradan halkın kurtuluş reçetesi olarak sunulmaktadır.

Üveysilik yolunun bireysel bir yol olduğu iddiasına rağmen, üyeler cemaatin Üveys öğretmenlerinin rehberliğini almaya sevk edilmekte ve cemaat içi grup etkileşimi teşvik edilmektedir. Böylelikle üyeler bireylerden oluşan bir gruptan ziyade yine cemaat tipi bir örgütlenmeye dahil edilmektedir. İlaveten, üyelere bu Üveysilik yöntemini uygulamaları halinde geleneksel tarikatlarda uzun yıllar belki de hiçbir zaman ulaşılması mümkün olmayan çeşitli manevi makamlara, kazançlara, yeteneklere ve de dünyevi lütuflara hızla ulaşacakları vaat edilmektedir. Bu bakımdan geleneksel tasavvufi öğretilerde mevcut olmayan hatta reddedilen bir rasyonelleşme/akılcılık söylemi kullanılmakta, bireyin zikir ve iyiliklerde bulunması eklindeki çabası ile orantılı olarak dünyevi ve uhrevi kazanımlara ulaşabileceği garanti edilmektedir. Bu bakımdan geleneksel tasavvufi düşünceye akılcılık ve bireysellik bağlamındaki Protestan bir anlayışın dahil edildiği ve böylece geleneksel tasavvufi öğretilerin değiştirilerek Üveysilik yolu söylemiyle yeni bir biçimde türetildiği ve potansiyel cemaat üyelerine çeşitli sosyal medya ortamlarında servis edildiği görülmektedir.

Anahtar kelimeler: Dini cemaat/tarikat, Sosyal Medya, Youtube, Üveysilik, Foucault, Söylem analizi, Neoliberalizm, Popülizm

Transformation of the Islamic Community, Disciple and Master in the Digital Field on the Axis of Populism and Neoliberalism: The Case of the Uwaysi (Üveysi) Religious Community

 

In this article, the Uwaysi community, an Islamic mystical community that shares hundreds of broadcasts on the Youtube platform and actively uses many other social media channels, will be discussed.

Uwaysi is a method of spiritual enlightenment that has existed in the Islamic mysticism tradition. In the history of Islamic Sufism, when Uwaysi is called, it is understood that the Muslim Sufi group is enlightened by the spirituality of any great Islamic personality who has passed away. With the expression "Uveysi", which is the subject of this study, there is no mention of Sufi dervishes who individually define themselves as Uwaysi in the Islamic Sufi tradition or history. The Uwaysis, who are the subject of the research, are the members of the community who learn and practice a kind of Uwaysi method under the influence of the community, which is understood to have been founded by Muharrem Karabay in İzmir in 2007.

The emphasis on individualism and individualization in the discourses of the Uwaysi community, which is organized as an active religious community and uses the media effectively to increase the number of its members, is striking. Although Muharrem Karabay claims to offer a method of mystical creed, he vehemently opposes the definitions used by traditional Sufi communities such as disciple, mentor, community or sect, claiming that they enslave Muslims, and defines traditional sects or communities as harmful and malicious to Muslims. In the article, the narratives used by the leader of the community in the promotion of the community are analyzed with the method of discourse analysis, and how the community positions itself and how it distinguishes itself from other Islamic mystical communities.

According to the findings, it has been seen that the Uwaysis criticize the hierarchical relationship between the disciple-guide in traditional Sufi communities and the unquestionable authority of the master, and define their own community as a more flexible community structure in which the disciple and the master act as individuals with equal positions. In all discourses, it is often claimed that one can individually complete the journey of seeking God through dreams.

Here, a populist discursive strategy comes into play to legitimize the Uwaysi path, and it is claimed that the disciples or sheikhs exploit and deceive Muslims through communities. Thus, it is stated that all of the traditional communities are defined negatively and the Sufi methods in the context of the traditional sect are also dysfunctional, and it is stated that the Uveym is a reliable and valid way today. Using a populist rhetoric, the community-taught Uwaysi path is presented as a recipe for salvation for ordinary Muslim people under the persecution of elite political and religious leaders.

Despite the pretense that this path is individual, members are encouraged to seek the guidance of congregation teachers and intra-communal group interaction is encouraged. Thus, members are included in a community-type organization rather than a group of individuals. In addition, the members are promised that if they apply this method, they will quickly reach various spiritual positions, gains, talents and worldly blessings that may never have been achieved in traditional sects for many years. In this respect, a rationalization/rationalism discourse, which is not present or even rejected in traditional Sufi teachings, is used, and it is guaranteed that the individual can achieve worldly and otherworldly gains in proportion to his efforts to do dhikr and goodness. In this respect, it is seen that a Protestant understanding in the context of rationality and individuality is included in traditional Sufi thought, and thus traditional Sufi teachings are modified and derived in a new way with the discourse of Uwaysi and served to potential community members in various social media environments.

Keywords: Religious community/sect, Social Media, Youtube, Uwaysi, Foucault, Discourse analysis, Neoliberalism, Populism.