Youtube Türkiye’de Kültür Siyaset ve Tüketim-2, Güven,Ahmet, Editör, Kriter Yayınevi, İstanbul, ss.1-60, 2021
Popülizm ve Neoliberalizm Ekseninde Dijital
Alanda İslami Cemaat, Mürit ve Mürşidin Dönüşümü: Üveysiler Örneği
Bu makalede, Youtube platformunda yüzlerce
yayınını paylaşan ve daha birçok sosyal medya mecrasını aktif olarak kullanan
bir İslami tasavvufi cemaat olan Üveysiler cemaati ele alınacaktır.
Üveysilik, İslam tasavvuf geleneğinde var olagelmiş
bir irşat yani manevi aydınlanma yöntemidir. İslam tasavvuf tarihinde Üveysiler
denildiğinde vefat etmiş herhangi bir büyük İslam büyüğünün maneviyatı aracılığıyla
irşat edilen Müslüman sufi zümre anlaşılmaktadır. Bu çalışmanın konusu olan Üveysiler ifadesi
ile İslam tasavvuf geleneğinde veya tarihinde bireysel olarak kendini Üveysi
olarak tanımlayan sufi dervişlerden bahsedilmemektedir. Araştırmanın konusu
olan Üveysiler, 2007 yılında Muharrem Karabay tarafından İzmir’de kurulmuş olduğu
anlaşılan Üveysiler cemaatinin etkisiyle bir tür Üveysilik yöntemi öğrenen ve
uygulayan cemaat üyeleridir.
Aktif bir dini cemaat olarak örgütlenen ve üye
sayısını artırmak üzere medyayı etkin olarak kullanan Üveysiler cemaatinin
söylemlerindeki bireysellik ve bireyselleşme vurgusu dikkat çekicidir. Muharrem
Karabay tasavvufi bir itikat yöntemi sunduğunu iddia etmesine rağmen geleneksel
tasavvufi cemaatlerce kullanılan mürit, mürşit, cemaat veya
tarikat gibi tanımlara Müslümanları köleleştirdikleri iddiasıyla şiddetle karşı
çıkmakta ve geleneksel tarikat veya cemaatleri Müslümanlara zararlı ve kötücül
olarak tanımlamaktadır. Makalede, cemaat
liderinin cemaatin tanıtımında kullandığı anlatılar söylem analizi yöntemiyle
çözümlenerek cemaatin kendisini nasıl konumlandırdığı ve diğer İslami tasavvufi
cemaatlerden kendini nasıl ayrıştırdığı analiz edilmektedir.
Analiz bulgularına göre, Üveysilerin
geleneksel tasavvufi cemaatlerdeki mürit-mürşit arasındaki hiyerarşik ilişkiyi
ve mürşidin sorgulanamaz otoritesini eleştirdiği, kendi cemaatlerini müritle
mürşidin eşit konumlanan bireyler olarak hareket ettikleri daha esnek bir
cemaat yapılanması olarak tanımladıkları görülmüştür. Tüm söylemlerde sıklıkla kişinin
tasavvufi Allah’ı arayış yolculuğunu rüyaları yoluyla bireysel olarak
tamamlayabileceği iddia edilmektedir.
Burada Üveysilik yolunu meşrulaştırmak için
popülist söylemsel bir strateji devreye girmekte ve mürit veya şeyhlerin cemaatler
yoluyla Müslümanları sömürdüğü ve kandırdığı iddia edilmektedir. Böylelikle
geleneksel cemaatlerin tümünün olumsuz olarak tanımlandığı ve geleneksel
tarikat bağlamındaki tasavvufi metotlarının da işlevsiz olduğu beyan edilerek Üveysiliğin
bugün güvenilir ve geçerli bir yol olduğu ifade edilmektedir. Popülist bir
söylemin kullanımıyla, cemaatin öğrettiği Üveysilik yolu elit siyasi ve dini
liderlerin zulmü altındaki Müslüman sıradan halkın kurtuluş reçetesi olarak
sunulmaktadır.
Üveysilik yolunun bireysel bir yol olduğu iddiasına
rağmen, üyeler cemaatin Üveys öğretmenlerinin rehberliğini almaya sevk
edilmekte ve cemaat içi grup etkileşimi teşvik edilmektedir. Böylelikle üyeler
bireylerden oluşan bir gruptan ziyade yine cemaat tipi bir örgütlenmeye dahil
edilmektedir. İlaveten, üyelere bu Üveysilik yöntemini uygulamaları halinde
geleneksel tarikatlarda uzun yıllar belki de hiçbir zaman ulaşılması mümkün
olmayan çeşitli manevi makamlara, kazançlara, yeteneklere ve de dünyevi
lütuflara hızla ulaşacakları vaat edilmektedir. Bu bakımdan geleneksel
tasavvufi öğretilerde mevcut olmayan hatta reddedilen bir
rasyonelleşme/akılcılık söylemi kullanılmakta, bireyin zikir ve iyiliklerde
bulunması eklindeki çabası ile orantılı olarak dünyevi ve uhrevi kazanımlara
ulaşabileceği garanti edilmektedir. Bu bakımdan geleneksel tasavvufi düşünceye
akılcılık ve bireysellik bağlamındaki Protestan bir anlayışın dahil edildiği ve
böylece geleneksel tasavvufi öğretilerin değiştirilerek Üveysilik yolu söylemiyle
yeni bir biçimde türetildiği ve potansiyel cemaat üyelerine çeşitli sosyal
medya ortamlarında servis edildiği görülmektedir.
Anahtar kelimeler: Dini cemaat/tarikat, Sosyal
Medya, Youtube, Üveysilik, Foucault, Söylem analizi, Neoliberalizm, Popülizm
Transformation of the Islamic Community,
Disciple and Master in the Digital Field on the Axis of Populism and
Neoliberalism: The Case of the Uwaysi (Üveysi) Religious Community
In this article, the Uwaysi community, an
Islamic mystical community that shares hundreds of broadcasts on the Youtube
platform and actively uses many other social media channels, will be discussed.
Uwaysi is a method of spiritual enlightenment
that has existed in the Islamic mysticism tradition. In the history of Islamic
Sufism, when Uwaysi is called, it is understood that the Muslim Sufi group is
enlightened by the spirituality of any great Islamic personality who has passed
away. With the expression "Uveysi", which is the subject of this
study, there is no mention of Sufi dervishes who individually define themselves
as Uwaysi in the Islamic Sufi tradition or history. The Uwaysis, who are the
subject of the research, are the members of the community who learn and
practice a kind of Uwaysi method under the influence of the community, which is
understood to have been founded by Muharrem Karabay in İzmir in 2007.
The emphasis on individualism and
individualization in the discourses of the Uwaysi community, which is organized
as an active religious community and uses the media effectively to increase the
number of its members, is striking. Although Muharrem Karabay claims to offer a
method of mystical creed, he vehemently opposes the definitions used by
traditional Sufi communities such as disciple, mentor, community or sect,
claiming that they enslave Muslims, and defines traditional sects or
communities as harmful and malicious to Muslims. In the article, the narratives
used by the leader of the community in the promotion of the community are
analyzed with the method of discourse analysis, and how the community positions
itself and how it distinguishes itself from other Islamic mystical communities.
According to the findings, it has been seen
that the Uwaysis criticize the hierarchical relationship between the
disciple-guide in traditional Sufi communities and the unquestionable authority
of the master, and define their own community as a more flexible community
structure in which the disciple and the master act as individuals with equal
positions. In all discourses, it is often claimed that one can individually
complete the journey of seeking God through dreams.
Here, a populist discursive strategy comes
into play to legitimize the Uwaysi path, and it is claimed that the disciples
or sheikhs exploit and deceive Muslims through communities. Thus, it is stated
that all of the traditional communities are defined negatively and the Sufi
methods in the context of the traditional sect are also dysfunctional, and it
is stated that the Uveym is a reliable and valid way today. Using a populist
rhetoric, the community-taught Uwaysi path is presented as a recipe for
salvation for ordinary Muslim people under the persecution of elite political
and religious leaders.
Despite the pretense that this path is
individual, members are encouraged to seek the guidance of congregation
teachers and intra-communal group interaction is encouraged. Thus, members are
included in a community-type organization rather than a group of individuals.
In addition, the members are promised that if they apply this method, they will
quickly reach various spiritual positions, gains, talents and worldly blessings
that may never have been achieved in traditional sects for many years. In this
respect, a rationalization/rationalism discourse, which is not present or even
rejected in traditional Sufi teachings, is used, and it is guaranteed that the
individual can achieve worldly and otherworldly gains in proportion to his
efforts to do dhikr and goodness. In this respect, it is seen that a Protestant
understanding in the context of rationality and individuality is included in
traditional Sufi thought, and thus traditional Sufi teachings are modified and
derived in a new way with the discourse of Uwaysi and served to potential
community members in various social media environments.
Keywords: Religious community/sect, Social
Media, Youtube, Uwaysi, Foucault, Discourse analysis, Neoliberalism, Populism.