Ehl-i Hiref Maaş Defterlerinde Kayıtlı Tebrizli Sanatkârlar (1526-1566)


Creative Commons License

Uluskan M.

Belleten, cilt.85, sa.304, ss.849-887, 2021 (AHCI)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 85 Sayı: 304
  • Basım Tarihi: 2021
  • Doi Numarası: 10.37879/belleten.2021.849
  • Dergi Adı: Belleten
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Arts and Humanities Citation Index (AHCI), Scopus, Periodicals Index Online, L'Année philologique, American History and Life, Historical Abstracts, Index Islamicus, Linguistic Bibliography, MLA - Modern Language Association Database, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.849-887
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Osmanlı saray sanatkârları ile ilgili başvurulacak kaynakların başında Ehl-i hiref maaş defterleri gelmektedir. Sanatçıların maaşları, unvanları, menşeleri, kuruma giriş şekilleri ve aile bilgileri gibi verilerin kaydedildiği bu defterler, sanatçıların kariyerleri ve ölüm tarihleriyle birlikte hangi sanat dalında kaç kişi çalıştıklarına dair bilgileri de içermektedir. Ehl-i hiref maaş defterlerinden izlenebildiği kadarıyla, kuruma alınan sanatçıların bazılarının çeşitli savaşlar sonucunda ülkeye getirilmiş usta sanatkârlar olduğu anlaşılmaktadır. Fatih Sultan Mehmed döneminde (1451-1481) kazanılan Otlukbeli Savaşı’ndan (1473) sonra Akkoyunlu bazı ilim ve sanat erbabı getirilip Osmanlı Devleti’nde görevlendirilmeye başlanmıştır. II. Bayezid döneminde (1481-1512) yine kuruma çok sayıda sanatçı alındığı maaş defterlerine düşülen notlardan anlaşılmaktadır. Ayrıca Yavuz Sultan Selim’in (1512-1520) Safevî hükümdarı Şah İsmail’i Çaldıran Savaşı’nda (1514) yenilgiye uğratmasından sonra Tebriz’de Şah’ın özel hizmetinde görevli ve saray dışında serbest çalışan ünlü sanatkârları toplatmış olduğu bilinmektedir. Bu sanatçılar sefer dönüşünde kışın geçirildiği Amasya’ya getirtilmiş, İstanbul’a gelindiğinde ise sarayın Ehl-i hiref teşkilatında ilgili sanat sınıflarında görevlendirilmiştir. Bu çalışmada, Kanuni Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) ait günümüze ulaşan en eski Ehl-i hiref maaş defterlerinde kayıtlı Tebrizli sanatkârların isimleri, maaşları, sanat sınıfları, Osmanlı hizmetine giriş tarihleri ve hizmet süreleri incelenmektedir.

The Ehl-i Hiref salary books are the main sources to be consulted on Ottoman palace artists. These notebooks, containing data such as the artists’ salaries, titles, origins, entry methods and family information, include information about the artists’ careers and death dates, as well as how many people they work in which art branch. According to these salary books of the Ehl-i hiref, it is understood that some of the artists who were taken into the institution were master craftsmen brought to the country as a result of various wars. In the aftermath of the Battle of Otlukbeli (1473), which was won during the reign of Sultan Mehmed the Conqueror (1451-1481), some scholars and artists from Akkoyun were brought and started to be employed in the Ottoman Empire. At the reign of the Sultan Bayezid II (1481-1512), it is understood from the notes obtained from the salary books that many artists were taken under Sultan’s service. It is also known that following Sultan Selim I (1512-1520) triumph against Shah Ismail, the Safavid ruler, in the Battle of Chaldiran (1514), the Sultan employed famous artisans from Tabriz who previously worked either in the private service of the Shah or freelancers. These artists were brought to Amasya, where they spent the winter on the return of the campaign, and as soon as they came to Istanbul, they were assigned to the relevant art classes in the Ehl-i hiref organization of the palace. In this study, the names, salaries, art classes, dates of entry into Ottoman service and service periods of Tabriz artists registered in the earliest Ehl-i hiref salary books from the period of Suleiman the Magnificent (1520-1566) are examined.