Belleten, cilt.85, sa.304, ss.849-887, 2021 (AHCI)
Osmanlı saray
sanatkârları ile ilgili başvurulacak kaynakların başında Ehl-i hiref maaş defterleri
gelmektedir. Sanatçıların maaşları, unvanları, menşeleri, kuruma giriş
şekilleri ve aile bilgileri gibi verilerin kaydedildiği bu defterler,
sanatçıların kariyerleri ve ölüm tarihleriyle birlikte hangi sanat dalında kaç
kişi çalıştıklarına dair bilgileri de içermektedir. Ehl-i hiref maaş defterlerinden izlenebildiği kadarıyla,
kuruma alınan sanatçıların bazılarının çeşitli savaşlar sonucunda ülkeye getirilmiş
usta sanatkârlar olduğu anlaşılmaktadır. Fatih Sultan Mehmed döneminde
(1451-1481) kazanılan Otlukbeli Savaşı’ndan (1473) sonra Akkoyunlu bazı ilim ve sanat erbabı getirilip
Osmanlı Devleti’nde görevlendirilmeye başlanmıştır. II. Bayezid döneminde
(1481-1512) yine kuruma çok sayıda sanatçı alındığı maaş defterlerine düşülen
notlardan anlaşılmaktadır. Ayrıca Yavuz Sultan Selim’in (1512-1520) Safevî
hükümdarı Şah İsmail’i Çaldıran Savaşı’nda (1514) yenilgiye uğratmasından sonra
Tebriz’de Şah’ın özel hizmetinde görevli ve saray dışında serbest çalışan ünlü sanatkârları
toplatmış olduğu bilinmektedir. Bu sanatçılar sefer dönüşünde kışın geçirildiği
Amasya’ya getirtilmiş, İstanbul’a gelindiğinde ise sarayın Ehl-i hiref teşkilatında
ilgili sanat sınıflarında görevlendirilmiştir. Bu çalışmada, Kanuni Sultan
Süleyman dönemine (1520-1566) ait günümüze ulaşan en eski Ehl-i hiref maaş
defterlerinde kayıtlı Tebrizli sanatkârların isimleri, maaşları, sanat
sınıfları, Osmanlı hizmetine giriş tarihleri ve hizmet süreleri incelenmektedir.
The Ehl-i Hiref salary books are the main
sources to be consulted on Ottoman palace artists. These notebooks, containing
data such as the artists’ salaries, titles, origins, entry methods and family
information, include information about the artists’ careers and death dates, as
well as how many people they work in which art branch. According to these
salary books of the Ehl-i hiref, it is understood that some of the artists who
were taken into the institution were master craftsmen brought to the country as
a result of various wars. In the aftermath of the Battle of Otlukbeli (1473),
which was won during the reign of Sultan Mehmed the Conqueror (1451-1481), some
scholars and artists from Akkoyun were brought and started to be employed in
the Ottoman Empire. At the reign of the Sultan Bayezid II (1481-1512), it is
understood from the notes obtained from the salary books that many artists were
taken under Sultan’s service. It is also known that following Sultan Selim I
(1512-1520) triumph against Shah Ismail, the Safavid ruler, in the Battle of
Chaldiran (1514), the Sultan employed famous artisans from Tabriz who
previously worked either in the private service of the Shah or freelancers.
These artists were brought to Amasya, where they spent the winter on the return
of the campaign, and as soon as they came to Istanbul, they were assigned to
the relevant art classes in the Ehl-i hiref organization of the palace. In this
study, the names, salaries, art classes, dates of entry into Ottoman service
and service periods of Tabriz artists registered in the earliest Ehl-i hiref
salary books from the period of Suleiman the Magnificent (1520-1566) are
examined.