Akademik Veri Yönetim Sistemi
On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2024
Yabancılık unsuru barındıran bir uyuşmazlık bakımından birden fazla devlet mahkemesinin yetkili olabileceği genel olarak kabul edilse de münhasır yetki kuralları milletlerarası yetki alanındaki bu temel kuralın istisnasını teşkil etmektedir. Devletlerin menfaatlerini yakından ilgilendiren bazı uyuşmazlıklar bakımından karşımıza çıkan münhasır yetki kuralları, münhasıran söz konusu devletin mahkemelerinin yetkisinin öngörüldüğü ve başka devlet mahkemelerinin yetki kullanmasının kabul edilmediği kurallardır. Aralarında yeknesak AB hukukunun da bulunduğu bazı hukuk sistemlerinde forum devleti mahkemelerinin hangi hâllerde münhasır yetkili olacağı açık bir kanuni düzenlemeyle tespit edilmişse de Türk hukuku bu anlayışı kabul etmemiştir. Benzer şekilde, bu kuralların temel unsurları ve varlık sebepleri de bugüne kadar doktrinde kapsamlı şekilde ele alınmamıştır. Bu eksikliği giderme hedefiyle yola çıkan çalışmamızda münhasır yetki kavramı dört bölümde incelenmiştir. İlk bölümde milletlerarası yetki kavramının anlamı ve devletlerce milletlerarası yetki kuralları ihdas edilirken göz önünde bulundurulan temel alınan esaslar incelenmiştir. İkinci bölümde münhasır yetki kavramının anlamı, varlık sebepleri, temel özellikleri ve işlevleri ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde Türk hukuku ve karşılaştırmalı hukukta karşımıza çıkan bazı milletlerarası yetki kurallarının münhasır yetki kuralı teşkil edip etmediği tartışılmış ve Türk hukukundaki münhasır yetki kuralları tespit edilmeye çalışılmıştır. Son bölümde ise münhasır yetki kavramı ile bağlantılı bazı konular arasındaki ilişki ele alınmıştır.
Although it is generally accepted that courts of more than one state may have jurisdiction over a dispute involving a foreign element, exclusive jurisdiction rules constitute an exception to this principle of international jurisdiction. Employed in disputes closely related to state interests, exclusive jurisdiction rules exclusively confer jurisdiction on the courts of the state in question and aim to preclude the exercise of jurisdiction by courts of foreign states. Although in some legal systems, including uniform EU law, the disputes over which forum state courts have exclusive jurisdiction have been determined by a specific provision, Turkish law did not adopt this approach. While the functions of exclusive jurisdiction rules in Turkish law are regulated by law, the legislator has not specified in which cases the international jurisdiction of Turkish courts is exclusive. Similarly, the doctrine has not comprehensively discussed the main elements of these rules and their raisons d’être to date. Aiming to fill this gap, our study examines the concept of exclusive jurisdiction in four sections. The first section examines the meaning of the concept of international jurisdiction and the main principles taken into consideration by states when adopting international jurisdiction rules. In the second section, the study delves into exclusive jurisdiction as a concept, exploring its meaning, underlying reasons, basic features, and functions. In the third section, we analyze specific international jurisdiction rules in Turkish law and comparative law to ascertain whether they qualify as exclusive jurisdiction rules. This section aims to identify which international jurisdiction rules in Turkish law are of an exclusive nature. In the last section, the study tackles the relationship between exclusive jurisdiction and certain related issues.