Akademik Veri Yönetim Sistemi
III. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu: Balkan Tarihi ve Balkanlar'da Türk Dili Sempozyumu (UBTAS) , Bucuresti, Romanya, 22 - 26 Nisan 2015, ss.53-63
Evliya Çelebi’nin Seyâhatnâmesi dönemiyle ilgili tarih, coğrafya, iktisat, mimarî ve musiki gibi daha pek çok alanda zengin bir malzeme sunan kıymetli bir eserdir. Bunun yanında gezilen ve görülen yerlerde yaşayan halkların kültürleri, sosyal yaşam tarzları, dilleri, lehçeleri ve ağızları hakkında bilgiler veren önemli bir kaynaktır. Eser, 17. yüzyıl Anadolu Türkçesinin diliyle yazılmış olup, Evliya Çelebi’nin kendine özgü anlatım tekniği ve üslûbunu da yansıtmaktadır. Evliya
Çelebi, seyahat ettiği yerlerde diller, lehçeler ve ağızlarla da ilgilenmiş ve
her gittiği yerde kayıtlar yapmıştır. Bu kayıtları ve örneklerini Seyâhatnâme’ye eklemiştir. Seyâhatnâme’de Türk lehçeleri (Türkmen
Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Nogay Türkçesi, Kırım-Tatar Türkçesi vb.)’nin
yanında Anadolu Ağızları (Bolu, Diyarbakır, Bitlis, Maraş Ağızları vb.)’na da
belli ölçüde değinilmiş ve halk arasından derlenen söz varlığı örnekleriyle
kaydedilmiştir. Evliya Çelebi eserinde Türkçe dışında otuz kadar dil (Arapça,
Gürcüce, Yunanca, Arnavutça, Rumence, İtalyanca vb.)’den belirli bir yöntemle
örnekler sıralamıştır. Bu örneklerin sıralamasında her türlü dil katmanından (deyimler,
atasözleri, taklitler, şiirler ve müstehcen ifadeler gibi) kullanım örneklerine
rastlamak mümkündür.
Seyâhatnâme’de Balkanlardaki diller ile ilgili
yer alan bilgiler, diğer dillerde olduğu gibi belirli çerçeve içinde
verilmiştir. Öncelikle kavim adlarının etimolojisi üzerinde durulmuş,
sonrasında ise dilin kaynağı, temel kelime tablosu ve cümlelerin bir listesi
verilmiştir. Bu çalışmada, Evliya Çelebi’nin Seyâhatnâme’de kaydettiği Balkanlardaki diller, bu diller ile
ilgili verdiği bilgiler, bu bilgileri verirken kullandığı yöntem ve örnekler
üzerinde durulacaktır.
The Book of Travels by Evliya Çelebi is a valuable work
of literature that offers a rich amount of materials in the areas of history, geography,
economy, architecture and music of its era. Besides, it is an important source
that gives information on the cultures, the social lifestyles, the languages,
the dialects and the local dialects of the people living in the places that are
travelled to and mentioned in the book. This literary work is written in the
17th-century Anatolian Turkish and reflects the characteristic narrative
technique and style of Evliya Çelebi.
Evliya
Çelebi was interested in the languages, the dialects and the local dialects of
the places he visited and he made recordings wherever he went. He added these
recordings and examples to his book, the
Book of Travels. In the Book of
Travels, along with the Turkish dialects (Turkmen Turkish, Azerbaijani
Turkish, Nogai Turkish, Crimean Tatar Turkish, etc.), Turkish local dialects
(Bolu, Diyarbakır, Bitlis, Maraş accents, etc.) are also mentioned to a certain
extent and the lexical assets collected from the public are recorded with
examples as well. In his work, Evliya Çelebi arranges examples from nearly 30
languages other than Turkish (Arabic, Georgian, Greek, Albanian, Romanian,
Italian, etc.) with a specific technique. In the arrangement of these examples,
it is possible to come across with usage examples of all language layers, such
as idioms, proverbs, imitations, poems and obscene expressions.
In
the Book of Travels, the information
relating to the languages in the Balkans is presented in a specific frame, just
like in the other languages. First, the etymology of the name of the nation is
mentioned and then the reader is provided with information about the source of
the language, a chart showing the basic words of the language and a list of
example sentences. This article will be dealing with the languages in the
Balkans that are recorded by Evliya Çelebi in the Book of Travels, the information he gives on these languages
and the technique and the examples he uses while giving this information.