Akademik Veri Yönetim Sistemi
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), cilt.21, sa.2, ss.614-629, 2021 (Hakemli Dergi)
Muvatta’ ve Sahîh-i
Buhârî Çerçevesinde İrsâl-İttisâl Meselesi
ÖZET
Erken dönemde telif
edilen ve mürsel rivayetleri muhtevi önemli bir eser olan İmâm Mâlik’in (ö.
179/795) Muvatta’ı, gerek Müslüman gerekse gayrimüslim araştırmacılar
tarafından pekçok yönüyle çeşitli çalışmalara konu edilmiştir. Aynı şekilde
İmâm Buhârî’nin (ö. 256/870) Sahîh’i de hicrî III. yüzyıldaki telifâtın
zirvesi kabul edilip geçmişte ve günümüzde pek çok cihetten incelenip tetkik
edilmiştir. Muvatta’ ve Sahîh-i Buhârî arasındaki ilişki, bazen
müstakil eserlerde bazen belli başlıklar altında ele alınarak her iki kitabın
müşterek yönleri, ravileri, rivayetler arasındaki benzerlikleri, farklılıkları,
müelliflerinin ortak özellikleri-yöntemleri inceleme konusu olmuştur.
İsnâdın sorulmaya
başlandığı dönem ve bu dönemi müteakip sistematik şekilde kullanımı ile hadis
tarihinin ilk asırlarına ait çalışmalarda hadis rivâyetinin genel
karakteristiği, hem isnâdlı nakil hem de ilgili döneme ait kitapların yapısı
hakkında önemli bilgiler sunmaya elverişli konulardır. Bu sebeple şifâhî ve yazılı rivâyet meselesi ile ilişkili olmak
üzere isnâdın başlangıcı ve teşekkülü araştırıldığında başta oryantalist
literatür olmak üzere modern dönemde kaleme alınan pek çok çalışmada Muvatta’ ve Kütüb-i sitte’de yer alan rivayetlerin isnadları
itibariyle mukayese edildiği görülmektedir. Bu bağlamda özellikle erken dönem
eserlerinde yer alan rivayetler, belli özellikleri itibariyle başta Buhârî’nin Sahîh’i
olmak üzere temel hadis kitaplarıyla mukayese edilmek suretiyle hadis rivayet
tarihi hakkında çeşitli değerlendirmeler yapılmaktadır.
Bu makale “bir hadisin irsâl edilmek suretiyle rivayet edilmesi ve aynı
hadisin mevsûl tarikle nakledilmesi” konusuna yoğunlaşarak her iki eseri
irsâl-ittisâl açısından mukayese etmeyi amaçlamaktadır. Muvatta’ gibi çokça mürsel rivayet içeren erken döneme ait bir eser ile Buhârî’nin Sahîh’i gibi isnâdın
sistematik şekilde kullanıldığı dönemi en iyi şekilde temsil eden bir kitabın
tercih edilmesindeki asıl hedef, isnadlı hadis rivayetinin yapısını ortaya
koymaktır. Söz konusu amaç,
irsâl-ittisâl meselesini ortaya koymak üzere Muvatta’ ve Sahîh-i
Buhârî’den seçilen iki rivayetin isnad-metin analizi yapılmak suretiyle
gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda öncelikle Muvatta’da mürsel isnadla nakledilen ve aynı zamanda Buhârî’nin Sahîh’inde mürsel senedle yer alan bir
rivayetin, daha sonra Muvatta’da
mürsel nakledilip Buhârî’nin Sahîh’inde
mevsûl isnadla zikredilen bir rivayetin ayrıntılı isnad-metin analizi
yapılmıştır. Seçilen kki hadis özelinde
yapılan bu analizler, isnadın teşekkül sürecini ortaya koymak üzere
irsâl-ittisâl konusu bağlamında gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kendilerinden
sonra telif edilen hadis kitaplarının neredeyse tamamına tesir eden İmâm
Mâlik’in Muvatta’ı ve İmâm Buhârî’nin Sahîh’i arasındaki irtibata
dikkat çeken bu çalışma, isnadlı hadis rivayetinin geçirdiği süreci anlamaya
katkı sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
İmâm
Mâlik, Muvatta’, Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh,
İrsâl, İttisâl, Mürsel, Mevsûl, İsnad-metin analizi
The issue of
Irsāl and Ittisāl in the in the Context of Muwatta’ and Sahīh of
Bukhārī
ABSTRACT
Muwatta'
of Imām Mālik (d. 179/795), which is an important work that contains mursal
narrations and was compiled in the early period of hadīth, has been the subject
of various studies by both Muslim and non-Muslim researchers in many aspects.
Likewise, Sahīh
of
Imām Bukhārī
(d. 256/870) is considered the pinnacle of the writings in the third century AH
and has been studied and examined from many perspectives in the past and
present. By discussing the relationship between Muvatta’ and Sahīh of
Bukhārī sometimes in separate works and sometimes under certain titles, it
has been the subject of study the common aspects of both books, their
narrators, similarities and differences between the narrations, and the common
features-methods of their authors.
The period when isnād
has started to be asked and its systematic use following this period and the general
characteristic of the hadīth narration in the studies of the first centuries of
history of hadīth are convenient topics to provide important information about
the isnād transmission and the structure of the books belonging to the relevent
period. For this reason, when the beginning and formation of isnād is
investigated related to the issue of verbal and written transmission, it is
seen that the narrations in Muwatta’ and al-Kutub al-sittah are
compared in terms of their isnāds in many studies written in the modern period,
especially in the orientalist literature. In this context, various evaluations
are made about the history of hadīth transmission by comparing the
narrations in the early period works with the essential hadīth books, especially Sahīh of Bukhārī in terms of
certain features.
This article aims to
compare these two works, Muwatta’ and Sahīh of Bukhārī, in terms of irsāl-ittisāl by focusing
on the issue of “reporting a hadīth by mursal (lacking the mention of the
companion transmitter) chain and transmitting the same hadīth with the mawsūl
(uninterrupted) chain”. The main goal in choosing Muwatta', which
includes a lot of mursal narrations and Bukhārī’s Sahīh which best
represents the period in which isnād was used systematically is to reveal the
structure of hadīth
narration with isnād. The aim in question is achieved by analyzing an
isnād-cum-matn analysis of two narrations selected from Muwatta’ and Sahīh
of Bukhārī in order to elucidate the issue of irsāl-ittisāl. In this context,
firstly, one narration that was transmitted in Muwatta' with mursal
chain which was also included in Bukhārī’s Sahīh with mursal isnād has
been analyzed, then a narration that was transmitted in Muwatta' with
mursal chain and mentioned in Bukhārī’s Sahīh with mawsūl
isnād has been analyzed in detail. These isnād-cum-matn analyzes made in the
framework of two selected hadīths
were carried out in the context of the issue of irsāl-ittisāl in order to
reveal the formation process of isnad. In addition, this study, which draws
attention to the connection between Muwatta' of Imām Mālik and Sahīh
of Imām Bukhārī, which influenced almost all hadīth books published
after them, contributes to understanding the process of hadīth transmission with isnād.
Key Words: Imām Mālik, Muwatta’, Imām
Bukhārī, al-Jāmi‘ al-sahīh,
Irsāl, Ittisāl, Mursal, Mawsūl, Isnād-cum-matn
analysis