Anayasa Madde 90 Gereği Uluslararası Hukukun İç Hukukta Uygulanmasında Çatışan Normlar Sorunu: Siyasal İtirazlara Hukuksal Yanıtlar


Creative Commons License

Şirin T., Orcan N. U.

Anayasa Hukuku Dergisi, cilt.10, sa.20, ss.301-358, 2021 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 10 Sayı: 20
  • Basım Tarihi: 2021
  • Dergi Adı: Anayasa Hukuku Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.301-358
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Anayasa’nın uluslararası sözleşmelerin uygulanma usulünü belirleyen 90’ıncı maddesinin son fıkrası, Türkiye’de demokratik hak mücadelesi veren kesimlerce en çok bilinen hükümlerden biridir. Ancak hüküm yürürlüğe girdikten on yedi yıl sonra dahi hukuksal anlamı üzerindeki tartışmalar bitmiş değildir. Bu doğrultuda makale önce bu hükmün hukuksal anlamını kısaca ele almakta, hâkim görüşün aksine hükmün bir normlar kademelenmesine işaret etmediğini savunmaktadır. Yazarlara göre; çokça tartışılmış teorik sorunlar ne denli başarıyla aşılırsa aşılsın, uluslararası sözleşmeleri uygulayacak ulusal organlar pek çok pratik sorunla da yüzleşmek durumundadır. Makalenin kalan bölümü uygulamadaki sorunlara ayrılmıştır. Uluslararası hukuk kendi içerisinde mutlak bir uyum içerisinde olmadığından, uygulamacılar önlerindeki soruna uygulanabilecek çatışan birden çok uluslararası sözleşmeyle karşılaşabilir. Yahut uluslararası sözleşmeler anayasa, yüksek yargı kararları veya “denetlenemez normlar” ile çatışıyor olabilir. Böyle durumlarda uygulamacılar uluslararası sözleşmeye uyum görevini nasıl yerine getirecektir? Makale “insan hakları lehine yorum” ve “uluslararası hukukla dost” yorum kuralları ışığında bu sorunların önemli bir bölümünün çözülebileceğini savunmaktadır.

Article 90/5 of the Turkish Constitution, one of the most well-known constitutional provisions to Turkish human rights defenders, lays down the reception process of international treaties into domestic law. Despite its fame, the debate on the legal meaning of that provision continues after seventeen years of its enactment. The first part of the article briefly presents our take on that debate. Contrary to the dominant discourse, we argue that the provision does not divulge a hierarchy of norms. But regardless of the outcome of this extensive theoretical debate, national bodies face various practical problems as to implementing international treaties in domestic proceedings. The remainder of the article is devoted to these problems. Since international law is not in an absolute harmony within itself, practitioners may encounter multiple conflicting international norms applicable to the issue before them. Furthermore, international norms may be in conflict with the Constitution, with rulings of national high courts or with domestic norms that are excluded from judicial review. In such cases, how will practitioners fulfill their duty to comply with international norms? The article argues that most of these problems can be solved in light of "pro homine" and "völkerrechtsfreundlichkeit" rules of interpretation.