Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sahn-ı Seman’dan Darülfünun’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: Alimler, Müesseseler ve Fikri Eserler (XVIII. Yüzyıl) Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 22 - 23 Aralık 2017
Vakıf malın tamiri meselesi, müteahhirin Hanefi fukahasının iştigal ettiği meselelerden ve Memluk-Osmanlı dönemi vakıf mekanizmasının mühim veçhelerinden biridir. Ekseriyetle on beşinci ve on altıncı yüzyılda konuya ilişkin asıl fıkhi tartışma yapılarak icâra tavîle, istibdâl, hikr gibi usullerin birer mekanizma haline gelmesini temin eden hükümler verilmiştir. Fıkıh tarihi araştırmalarının müteahhirin dönemi fıkhi bilgi üretimine ve Memluk-Osmanlı idari mekanizmasına yönelik artan ilgisi, dönemin fıkhi meselelerinden olan bu usullerin daha ziyade fukaha tarafından nasıl geliştirildiği hususundaki akademik bilgi üretimine katkı sağlamaktadır. Bu usullerin vakıf idarecileri eliyle ve merkezi yahut yerel idarecilerin nezaretinde nasıl yürütüldüğü sorusu henüz müstakil bir çalışmaya konu olmadığı gibi, usuller hakkındaki fıkhi tartışmanın on altıncı yüzyıldan sonraki durumu hakkında henüz yeterli araştırma yapılmamıştır. Bu makalede, zikredilen ikinci probleme vurgu yapmak adına, Mekke müftüsü ‘Abdulkâdir b. Ebû Bekr b. ‘Abdulkâdir as-Siddîkî el-Hanefî’nin (ö. 1138/1725), istibdal hakkında on sekizinci yüzyılın başında telif ettiği “Kat‘u’l-cidâl bi tahkîki mes’eleti’l-istibdâl” adlı risalesi, müellif hakkındaki bazı bilgilerle birlikte bu risale için Medine ve Mekke fukahası tarafından yazılan takrizler de gözetilerek ele alınacaktır. Öncesinde ise vakıf malın tamiri çerçevesi içinde, istibdal kavramı hakkında Hanefi fukahasının görüşleri ile çağdaş literatürün halihazırdaki durumu üzerinde değerlendirme yapılacaktır.
The issue of restoration of waqf property as a significant aspect of the waqf mechanism in Mamluk-Ottoman times was one of the leading problems that later Hanafi legal scholars dealt with. The rules that fifteenth and sixteenth-century legal scholars suggested regarding the transactions like ijaratayn (double lease), istibdal (exchange), and hikr (ground rent) transformed these legal solutions into mechanisms. Modern Islamic legal scholars’ recent interests in producing legal knowledge in the Mamluk-Ottoman times increased the scholarly disputes on how the later Hanafi legal scholars developed these kinds of solutions. The question of how the waqf administrators and central or local authorities implemented these solutions has not been investigated in a monograph yet. Modern scholars have not concluded their reflections on the further debate on these solutions in the seventeenth and eighteenth centuries. In this paper, I will introduce a treatise on istibdāl under the title of “Qat‘ al-jidal bi tahqiq mas’ala al-istibdal” (Putting an end to the debate in investigating the problem of exchange) by Abd al-Qadir b. Abu Bakr b. Abd al-Qadir al-Siddiqi al-Hanafi (d. 1138/1725) in the early eighteenth century was the mufti of Mecca and a student of a prominent Hanafi legal scholar of the seventeenth century, al-Ujaymi. I will also comment on its appreciation written by the legal scholars of Medina and Mecca.