Akademik Veri Yönetim Sistemi
Söylem 3. Uluslararası Filoloji Sempozyumu, Muğla, Türkiye, 24 - 26 Mayıs 2024, cilt.1, sa.19744, ss.195-197
1960-1973 arasında Türk Dil Kurumu Yayın Kolu
Başkanlığını yürüten Salah Birsel, şiirlerinde olduğu gibi denemelerinde de Salah
Birsel, günlük konuşma dilinin az bilinir sözcük ve deyimlerini, kendi
yarattığı ilginç deyimleri kullanmıştır.
Salah Birsel, varlıkları, nesneleri ve olayları
gerek adlandırırken, gerekse nitelerken onları değişik yanlarıyla görmeye ve
göstermeye çalışırken kimi zaman sözcüklerin anlam alanlarını açmaya, bazen de
yeni sözcükler yaratmaya yönelmiştir. Yazar, denemelerinde alışılmış
bağdaştırmaların dışına çıktığı gibi, yaygınlaşmamış yeni bağdaştırmalar da
oluşturur.
Yazar
kimi durumlarda soyut kavramları görüntüye dönüştürerek somutlaştırır; somut
nesnelere de soyut nitelemeler yükler. Kimileyin de ses yapısı üzerinde
odaklanır. Argoya kaçan ifadeler yanında kendi bulduğu yeni ikilemelere de
başvurur. Böylece yazar basmakalıp ve
sıradan sıfatlar yerine yeni sıfatlar oluşturmaya çalışır. Okuyanda yeni kanısı
uyanan bu kelimeleri Evliya Çelebi, Sinan Paşa gibi yazarlarda bulduğunu bir
yazısında söylemektedir. Bazen de Tarama ve Derleme Sözlüğü’nden de yararlanır.
Birsel’in üslûbunda ironi, güldürü öğesi ağır basar ve yazar, sözlüklerde
bile rastlanmayan kelimeler kullanır. Ona
göre ince alay ve ironi, ona göre denemenin başlıca niteliklerindendir. Deneme
aynı zamanda öğretici, düşündürücü ve ufuk açıcı olmalıdır.
Birsel, kelimeleri kendi bilinen bağlamından kopararak kullanır. Argodan ve halkın konuşma dilinden kelime ve deyimlere yer verir. Bağlaçlara ve yansıma sözlere çok fazla yer verir. Kimi zaman özgün sıfat ve nitelendirmeleri kullanır. Birsel’in en ince ayrıntıları, farklılıkları adlandırmada ve nitelendirmede özgün bir yaklaşımı vardır. Kelimeleri sözlüklerin verdiği bilinen anlamlarıyla kullanmakla yetinmeyerek onları yepyeni ve bambaşka anlam katmanlarıyla donatır.
Salah Birsel adeta bir “kelime hokkabazı”dır. “Salah Birsel’e özgü” diye nitelendirilen bu özgün kelimeler, bazen de argo olarak nitelendirilebilir.
Salah Birsel’in sayısı 22’yi bulan deneme
türündeki eserlerinden 10’u incelenerek taranarak hazırlanan bu çalışmada, Salah Birsel’in ne kadar zengin bir “sözcük
ormanı” oluşturduğunu ve onun bu ormanda ne denli bir “sözcük avcısı” olduğunu
göstermeye çalışacağız.