Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Tarihinin Dağları, Gölleri ve Nehirleri, Okan Yeşilot, Editör, VakıfBank Kültür Yayınları, İstanbul, ss.491-505, 2024
Türk tarihinin önemli nehirlerinden biri olan Kuban, Kafkasya’nın kuzeybatısında yer almaktadır. Uzunluğu yaklaşık 870 km, havzasının genişliği ise 57.900 km²dir. Kuban, Elbrus’dan doğar ve kuzeybatı Kafkasya’yı sulayarak Azak Denizi’ne dökülür. Irmağın da dahil olduğu bölge, bilimsel literatürde Kuban bölgesi olarak bilinir. Ayrıca Terek nehri ile birlikte Kuzey Kafkasya’nın en büyük iki ırmağından birisini teşkil etmektedir. Sıradağların zirvelerindeki buzullardan beslenen ve birçok akarsuyla güçlenen Kuban; Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Stavropol ve Krasnodar kraylarından geçerek Taman Yarımadası’ndan Azak Denizi’ne dökülür. Kuban’ı besleyen kolların sayısı 14.000’i aşmaktadır. Elbrus’un güneybatısından Ullukam ve Uçkulan dağ nehirlerinin birleşmesiyle ortaya çıkar. Türk tarihinde Asya’dan başlayarak Avrasya bozkırlarına doğru yapılan göçler büyük bir öneme sahiptir. Türk toplulukları çeşitli nedenlerle bulundukları toprakları terk ederek daha rahat veya daha güvenli yaşayabilecekleri yerlere göç ettiler. MS 374 yılından itibaren Hunlar Avrupa’ya giderek büyük bir imparatorluk kurdular. Onlar 469’da tarih sahnesinden çekilince Ogurlarla Hunlardan geriye kalanlar birleşip Bulgarları meydana getirdiler. Aynı tarihlerde Batı Kazakistan civarından gelen Sabarlar (Sabirler) Kuzey Kafkasya’da Kuban nehri dolaylarında devlet kurdular. Sonradan onların yerini Hazar Kağanlığı aldı ve yaklaşık 400 yıl boyunca Kuzey Kafkasya’yı da içine alan bölgede hüküm sürdü. Avarlar ise 558’de geldikleri Doğu Avrupa’da çeyrek bin yıl süren bir devlet kurdular. Orta Asya’dan çıkıp Avrupa yönüne doğru giden diğer Türk toplulukları Peçenekler, Uzlar ve Avrasya’da büyük tarihi rol üstlenen Kuman-Kıpçak boyları idi. Bu topluluklar Doğu Avrupa, Karadeniz’in kuzeyi ve Kafkasların kuzeyindeki mümbit sahayı Türkleştirme konusunda büyük bir rol oynadılar.2 Türklerin göç istikametine ve yerleştikleri alanlara bakıldığında sulak, verimli ve iklimi güzel alanları tercih ettikleri görülmektedir. İdil Boyu, Ten ve Özü nehirleri ve konumuz itibariyle Kuzey Kafkasya’da Kuban ve Terek nehirlerinin havzaları Türklerin yerleştiği alanlar olarak dikkati çekmektedir.