El Yazması Kitapların Zahriyesindeki Bazı Bezeme Unsurlarına Dâir

Duran, GÜLNUR

doi:10.29228/jiajournal.79030

El Yazması Kitapların Zahriyesindeki Bazı Bezeme Unsurlarına Dâir

Duran G.

JİA Uluslararası Sanat ve Sanat Eğitimi Dergisi, cilt.7, sa.17, ss.78-94, 2024 (Hakemli Dergi)

Yayın Türü: Makale / Tam Makale
Cilt numarası: 7 Sayı: 17
Basım Tarihi: 2024
Doi Numarası: 10.29228/jiajournal.79030
Dergi Adı: JİA Uluslararası Sanat ve Sanat Eğitimi Dergisi
Derginin Tarandığı İndeksler: Asos İndeks, Sobiad Atıf Dizini, Other Indexes
Sayfa Sayıları: ss.78-94
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

İslâm medeniyetinin oluşumundan itibaren Kur'an-ı Kerîm'e gösterilen saygı ve sevgi neticesinde, onu en güzel şekilde bezeme isteği tezhip sanatının gelişmesine sebep olmuş, el yazması kitaplar, İslâm milletlerinin sanat, zevk ve geleneklerine göre tezhip edilmişlerdir. Böylece, tezhipli el yazması kitaplar, sadece içerikleriyle değil, aynı zamanda bezemeleriyle de büyük bir sanat değerine sahip olmuşlardır. Zahriye, mushaf nüshaları ve çeşitli konulardaki el yazması kitaplarda esas metnin başladığı ilk sayfanın arka yüzü için kullanılan bir tâbirdir. Kitabın zahriyesi, genellikle kitapla ilgili bazı bilgilerin (temellük kaydı) ve mühürlerin yer aldığı, bezemesiyle de müzehhibin kitabın metnine bağlı olmadan bütün hünerini gösterdiği kısımdır.

Tezhip sanatı, el yazması bir kitaba estetik bir değer kazandırmasının yanı sıra, metinlerin okunabilirliğini ve görsel çekiciliğini de arttırarak katkı sağlar. Tezhip sanatının unsurları, dönemlerin kültür ve sanatının anlaşılmasında; kullanılan kâğıdın cinsinden, boyar malzemelerine, üslubuna, sanatkârlarına ve sanatın hamilerine dâir önemli ipuçları verir. Zahriye tezhibinde kullanılan kompozisyonlar, desenler, motifler, renkler ve uygulama tekniği yapıldığı dönemin sanat anlayışını ve üslubunu belirleyen ögelerdir. Bu çalışmada, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (SYEK), Türk ve İslam Eserleri Müzesi (TİEM), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (TSMK), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK) ve Konya Mevlâna Müzesi (KMM)'inde, ayrıca literatür taramasıyla yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda seçilen, farklı dönemlere ait, farklı konularda ve ölçülerdeki sanatlı el yazması kitapların zahriyeleri dijital ortamda incelenmiş; çeşitli şekillerde uygulanmış yazılı zahriye tezhibi, yazısız zahriye tezhibi, zahriyelerde tezhipli fihristler, zahriyelerde takdim minyatürleri gibi tespit edilen bezeme unsurlarından bazıları özellikleriyle ele alınmıştır.