ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, cilt.49, sa.49, ss.217-258, 2020 (Hakemli Dergi)
Kur’ân’ın yedi harf üzere inzâl edildiğine dair
pek çok rivayet Hz. Peygamber’den nakledilmiş; bunlar genel olarak kıraatlerin
dayanağı telakki edilmiştir. Âlimlerin çoğu, konuyla ilgili rivayetlerden
hareketle, nübüvvet döneminin önemli bir bölümünde Kur’ân’ın tek bir harf üzere
okunduğunu, daha sonra çeşitli nedenlerle yedi harf ruhsatının verildiğini
söylemiştir. Hadislerden anlaşıldığına göre yedi harf ruhsatından haberi
olmayan bazı sahabîler duydukları farklı kıraatleri şikâyet amacıyla Rasûlüllâh’a
arz etmişler; ancak o, söz konusu olaylarda dinlediği kıraatlerin tamamının
doğru olduğunu, zira Kur’ân’ın yedi harf üzere inzâl edildiğini bildirmiştir.
Kur’ân’ın yedi harf üzere nazil olduğu, rivayetlerden anlaşılmakla birlikte bu
hadislerde ifade edilen “yedi harf” ile kastedilenin ne olduğuna dair Hz.
Peygamber’den aktarılan bir açıklama bulunmamaktadır. Durum böyle olunca
Rasûlüllâh’ın ahirete irtihalinden sonra erken dönemlerden itibaren yedi harf
ile ilgili yorumlar yapılmaya başlanmış ve konuyla ilgili olarak günümüze değin
pek çok görüş ileriye sürülmüştür. Bu çerçevede yedi harf ile ilgili orijinal
denebilecek yorum yapan âlimlerden biri de İbn Kuteybe’dir. Kaynaklarda, yedi
harfin yedi vecih olduğu yönündeki görüşün ilk olarak İbn Kuteybe tarafından
ileriye sürüldüğü ifade edilmektedir. İbn Kuteybe’den sonra yedi harf meselesiyle
ilgili görüş belirten âlimlerin bazısının onun yedi harf te’vilini aynen
benimsediği; bazısının İbn Kuteybe’nin tespit ettiği yedi vecih üzerinde bir
kısım düzenlemeler yaptığı; diğer bir bölümünün yine onun düşüncesinden
hareketle farlı yorumlara ulaştığı gözlemlenmektedir. Buna karşın İbn
Kuteybe’nin ortaya koyduğu yorumun birtakım âlimler tarafından ise tenkit
edildiği bilinmektedir. Çalışmada İbn Kuteybe’nin yedi harf yorumu ortaya
konacak ve bunun, ilim dünyasındaki yansımaları tespit edilmeye çalışılacaktır.
Araştırma, İbn Kuteybe’nin söz konusu görüşlerini kaydettiği Te’vîlü
müşkili’l-Kur’an isimli eseri üzerinden yürütülecektir.
There are many narratives
from the Prophet about that the Quran was revealed upon seven letters and in
general these narratives were considered as the root of qiraats (variant
readings of the Qur’ân). Most of scholars said with reference to narratives which
are about the topic that in the large period of the prophethood the Quran was
recited upon one letter, after that because of several reasons the seven
letters’ permission was given. As it is understood from the hadiths some
companions who had not known the permission, when they heard their friends’
different readings they complained the Prophet about these readings, but in
these issues he said that all these were right, because the Quran was revealed
upon seven letters. Despite it can be understood from narratives that the Quran
was revealed upon seven letters, there is no explanation of seven letters’
meaning that was narrated from the Prophet. Because of lack of any explanation
of the Prophet, it was started to indicate interpretation of seven letters and
many interpretations were stated in early periods of time after the Prophet
passed away. In this framework Ibn Qutayba was one of these scholars who stated
original interpretations of seven letters. It is indicated in sources that the
interpretation of seven letters is seven wajhes was stated by Ibn Qutayba for
the first time. After Ibn Qutayba some scholars who tried to interpret seven
letters follow him, some of them changed a couple of his seven wajhes and some
scholars reached a new interpretation with reference to him. However it is know
that some scholars criticised Ibn Qutayba’s ideas on the topic. In this article
Ibn Quteybe’s interpretation of seven letters and his ideas’ reflection on the
scientific area will be studied. The study will be carried out through his book
called Tawilu mushkil al-Quran.