Akademik Veri Yönetim Sistemi
Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, sa.43, ss.200-213, 2019 (Hakemli Dergi)
Türk kültürünün önemli bir halkası
olan halı sanatının sonsuzluk ve gökyüzü kompozisyonlarında, hayat ve zaman
kavramları gizlidir. Çünkü insanın en önemli farkındalığı, tekrarı yaşanamayan
hayat ve zamandır. Çoğu insan için gençken hayat ve zaman kavramlarının değeri
bilinemese de, güneşin günbatımına yönelmesi gibi evrede hayat ve zaman
kavramları önemini daha çok hissettirir. Görmeyi bilen ve düşünen insan için
hayat ve zamanın ne olduğu, gökyüzü ve yaşamdaki pek çok olayda gözlemlenebilir.
"Güneşin doğuşu ve batışı arasındaki çizginin hayata dokunuşunu
hissedemeyenler, hayatı diğer canlılar gibi yaşarlar." Gökyüzünde ayın
evrelerinde, ya da hilal görünümünde, ya da sonbaharda düşen bir yaprakta; başladığı
noktadan artarak güçlenen ve tekrardan azalarak biten etkisinde hayatın
kendisini görmek mümkündür. Çünkü hayat; miktarı değişen çizgisiyle yarım daire
gibidir ve her bir hayatın kendi zamanı vardır. Hayat belirli bir yol, yaşam bu
yolda gidişler ve zaman ise bu yolun başından sonuna geçen süre olarak düşünülebilir.
Hayat ve zaman kavramları kare gibi kararlı ve durağan yapıdadır ve hayat;
zamanın değişmeyen kararlı yapısının bir parçasıdır. Hayatın çizdiği yolda
hareket, aktiflikler ve durağanlıklar zamanda farklı etkilerle yaşanır ve her
bir hayat süresi içinde yaşamda değişen kavramlar oluşur.
Bu araştırmada; hayatın içinde farklı
zaman süreçlerinde başlayan ve biten kavramlara dayalı olay ve görünümlerin iç dünyada
oluşturduğu sonsuzluk özlemiyle, Selçuklulardan günümüze Türk halı sanatının
farklı geometrik kompozisyonlarında gökyüzü, yıldız desenleri ve motiflerle yer
aldığı görülmüştür. Orta zeminde anlam kazanan sonsuzluk ve hayatın bilinen
kararlı yapısının dışına çıkılamayacağı bilinci, kare ve dikdörtgenlerin
kararlı alanı içinde desenlenmiştir.
The concepts of life and time are
hidden in the eternity and sky compositions of carpet art, which is an
important part of Turkish culture, because the most important awareness of
human beings is life and time which cannot be repeated. Although the value of
life and time is not known for most people when they are young, the concepts of
life and time are more important in the stage of the sun turning into the sunset.
What life and time are for the person who knows and thinks to see can be
observed in many events in the sky and life. "Those who cannot feel the
touch of the line between sunrise and sunset, live life like other creatures."
In the phases of the moon in the sky, or in the appearance of a crescent moon,
or on a leaf falling in autumn; it is possible to see life itself under the
effect of increasing and decreasing again from the point where it started.
Because the amount of life is like a semicircle with a changing line and each
life has its own time. Life can be thought of as a certain path, life on this
path, and time as the time from the beginning to the end. The concepts of life
and time are stable and stationary, such as the square, and life is part of the
unchanging stable structure of time. On the path drawn by life, movement, activities
and stagnations are experienced with different effects in time and concepts
that change in life occur within each life span.
In Turkish carpet art, the awareness of life and time seen from the Seljuks to the present day has been seen with different compositions featuring sky, star patterns and motifs shaped by emotions and thoughts as the sky represents infinite time, greatness and power. The eternity is the fundamental thought in Turkish carpet art compositions. Infinity that gains meaning in the middle ground and awareness that life cannot go beyond the known stable structure of life is patterned within the stable area of squares and rectangles.