İstanbul'un Yapı Sanatkarları: Nakkaşlar ve Sıvacılar (1700-1838)


Creative Commons License

Uluskan M.

Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sa.28, ss.11-50, 2013 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Basım Tarihi: 2013
  • Dergi Adı: Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: MLA - Modern Language Association Database, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.11-50
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet


İstanbul’da, Osmanlı Sarayının “Ehl-i hiref” denilen sanatkârları arasında özel bir yere sahip olan Hassa nakkaşlar ve dükkân sahibi nakkaş esnafı dışında sayıları çok daha kalabalık bir nakkaş grubu daha vardı. Bunlar, amele sınıfı içerisinde yer alıp şehirdeki mirî, dinî ve sivil yapıların sıva üstü boyalı nakışlarını gerçekleştirirlerdi. Ehl-i hiref çatısı altında yer aldıklarından dolayı Enderun Hazinedarbaşısına tâbi olan bu nakkaşların ustalık, kalfalık ve çıraklık nizamlarıyla birlikte çalışma nizamları da mevcuttu. Aynı şekilde Sıvacılar da yapı sektöründe faaliyet gösteren amele sınıfının sanatkâr bir topluluğuydu. Bu mesleği icra edenler çoğunlukla gayrimüslim sıvacılardı. Müslüman sıvacıların sayısı daha az olup geneli askerî zümrelere mensuptu. 1776 tarihli Sıvacı esnafı nizamı ile müslim ve gayrimüslim sıvacıların yapılarda birlikte çalışmaları yasaklanmıştı. Nakkaş ve sıvacılar, sanatlarını tekellerine almış esnaflardı ve birbirlerinin işlerine müdahale etmezlerdi. 1826 yılında Yeniçeri Ocağının kaldırılması, ocağa bağlı esnaf gruplarını etkisiz hale getirdi. Bundan istifade ile devlet, 1827 yılında nakkaş ve sıvacı esnafının meslekî tekellerini tamamen ortadan kaldırdı. Bu çalışma, birbirini tamamlayıcı sanatlar icra eden ve sıkı ilişki içerisinde olan bu sanatkârların sarayla olan bağlarını, menşelerini, sayılarını, ücretlerini ve 18. yüzyıldan itibaren örneklerine rastlanılan meslekî eğitim ve çalışma nizamlarını incelemektedir.



Except for Ottoman Palace craftsmen (hassa) so called “Ehl-i hiref” who had special status in the palace and workshop owner decorators, there was another group of decorators who had been more populated than others. Had been in workers (amele) class, this group of decorators used to make over-plaster decorations of state, religious and civil buildings. This type of decorators, who had been under the umbrella of Ehl-i hiref and subjected to Enderun Hazinedarbaşısı (head-treasurer), had special statues and regulations related to mastery and apprenticeship. Plasterers as well, were one of craftsmen group belongs to workers (amele) class. Most of them were non-muslims. Minority muslim plasterers belonged to military rank. According to regulations dated 1776, muslim and non-muslim plasterers were banned to work together. Wall-decorators and plasterers created monopoly in their work and did not interfere each other. The abolition of Janissary corps in 1826 passivated artisan groups belonged to that corps. Using this opportunity Ottoman administration cancelled wall-decorators and plasterers professional monopolies. This article aims to analyze wall-decorators and plasterers’, who fulfilled and related each other closely, their relations with the palace, their origin, wages, numbers and regulations.