İbn Kuteybe’de Kıraat–Filolojik Tefsir İlişkisi (Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân Örneği)


Creative Commons License

Kılıç M.

Journal of The Near East University Faculty of Theology, cilt.6, sa.1, ss.7-49, 2020 (Hakemli Dergi)

Özet

Hz. Peygamber’den nakledilen hadislerden anlaşıldığına göre Kur’ân-ı Kerim yedi harf üzere nâzil olmuştur. İslâm âlimleri kıraatlerin temelinin, söz konusu bu rivayetler olduğunu belirtmektedirler. Kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün manayı etkilemeyen fonetik çeşitlilik olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bunların bir kısmının, Kur’ân’da geçen bazı kelimelerin ve âyetlerin anlaşılmasına farklı açılardan katkı sağladığı bilinmektedir. İslâm âlimleri, okuyucu için anlamı çeşitli nedenlerle bilinmeyen (garîb) kelimeleri açıklamak üzere garîbü’l-Kur’ân’a dair eserler kaleme almışlardır. Bu alanda kitap telif eden yazarlardan biri de İbn Kuteybe’dir. Müellifler, garîbü’l-Kur’ân türü eserlerde seçtikleri kelimeleri izah ederken Arap dilindeki nesir ile şiirden ve kabileler arasındaki çeşitli kullanım farklılıklarından önemli ölçüde yararlanmışlardır. Bunlarla birlikte söz konusu kelimenin anlamını açıklarken âlimlerin dayandıkları önemli kaynaklardan biri de kıraatler olmuştur. Zira kıraat farklılıklarının önemli bir bölümünün Arap dilindeki ve lehçelerindeki çeşitli kullanımlarla sıkı bir irtibat içinde olduğu gözlemlenmektedir. Makalede İbn Kuteybe’nin Tefsîru garîbi’l-Kur’ân isimli eserinde, “kıraat-filolojik tefsir” ilişkisi ele alınacaktır. Bu çerçevede müellifin kitabında ele aldığı bütün kıraatler belirlenecek ve bunlar yine eserdeki kullanım alanlarına göre tasnife tabi tutulacaktır. Böylece Tefsîru garîbi’l-Kur’ân’daki kıraat-filolojik tefsir ilişkisi ortaya konulmaya ve bunun üzerinden genel sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

As it is understood from the hadeeths narrated from the Prophet the Quran was revealed upon seven ahruf/letters. Muslim scholars indicate that the basis of qiraats are these kind of hadeeths. It is understood that most qiraats are phonetic differences which do not have any effect on meaning of Quran. However it is known that some qiraats contribute to the meaning of some unclear words and verses of the Quran in some way. Muslim scholars wrote books to explain some unclear words (gharib al-Quran) of Quran for readers. One of these scholars who wrote a book in this field was Ibn Qutayba. The book of gharib al-Quran writers widely benefited from Arabic prose and poetry, different usage of tribes when they explained meaning of a word in their books. Because it is observed that some of qiraats are in a strong relationship with different usage of Arabic and dialects. In this article the relationship between qiraat and linguistic tafsir of Quran in Ibn Qutayba’s Tafser gharib al-Quran will be studied. In this framework the qiraats which are in the book will be found out and they will be sorted according to purpose of book/writer. In this way it will be studied to set forth the relationship between qiraat and linguistic tafsir of Quran in Ibn Qutayba’s book. Finally, upon this study it will be tried to make general conclusion.