Akademik Veri Yönetim Sistemi
Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt.48, sa.48, ss.149-184, 2015 (Hakemli Dergi)
Mutezile mezhebine mensup âlimlerin önde gelen
simalarından biri Mahmûd b. Ömer b. Muhammed b. Ömer’dir. Künyesi Ebü’l-Kâsım
ez-Zemahşerî’nin (467-538/1075- 1144) el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl
ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl isimli eserinin, tefsir literatüründe
önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. el-Keşşâf, hacim itibariyle,
muhtasar bir tefsir olmasına rağmen, Zemahşerî onda, sahih-şâz, pek çok kıraat
ihtilafı nakletmiştir. Kıraatleri naklederken onların sahih veya şâz
olduklarını genellikle belirtmemiştir. Ayrıca naklettiği kıraatleri kurrâdan
kimlerin okuduğunu da genellikle zikretmemiş; kıraat-i seb‘a imamlarının
isimlerini ise nadiren anmıştır. Tefsirinde kıraatleri kabulde gözettiği
ilkelerin ne/neler olduğunu açıklamamış; bununla birlikte, bazı kıraatleri Arap
dili açısından tenkide tabi tutmuştur. Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında
takip ettiği bu genel metottan hareketle kıraatleri kabulde benimsediği
ilkelerin neler olduğu merak konusu olmuştur. Bu makalede, sahih kıraatin üç
şartına riayet(sizlik) açısından Zemahşerî’nin durumu tespit edilecek; böylece
Zemahşerî’nin kıraatleri kabul şartları ortaya konulacaktır. Ele alınan
konular, el-Keşşâf’tan seçilen örnekler üzerinden, diğer kaynaklarla da
mukayeseli bir şekilde, ele alınacaktır.