İlk Asırda Hadislerin Rivayet Bağlamı

Kuzudişli B.(Yürütücü), Güşen S. A., Topgül M. E.

TÜBİTAK Projesi, 2017 - 2018

Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
Başlama Tarihi: Nisan 2017
Bitiş Tarihi: Haziran 2018

Proje Özeti

Bu çalışmada Hadis İlimleri’nden biri olan ve Hz. Peygamber’in hadisleri söyleme sebepleri anlamına gelen “Esbâbü vürûdi’l-hadîs”den hareketle, sahâbî ile tâbiîlerin hadisleri rivâyet etme gerekçelerini ifade etmek üzere üretilen “Sebebü îrâdi’l-hadis” kavramı sistemleştirilmeye çalışılacak ve bu kavram ışığında I. Asırdaki hadis rivâyet tarihi yeniden değerlendirilecektir. Hadis tarihi ve hadislerin anlaşılması açısından ülkemizde ve diğer ilmî muhitlerde yeni bir perspektif açacağı umulan ve fonksiyonları bu çalışmayla belirlenecek olan “Sebebü îrâdi’l-hadis” kavramı özellikle hadis tarihinin, hadis tarihini zikreden kaynaklar vasıtasıyla değil bizzat hadislerde zikredilen bilgiler üzerinden okunmasını hedeflemektedir. Böylece hadislerde dağınık olarak bulunan hadis rivâyetindeki bağlam bilgilerinin söz konusu başlık çerçevesinde hadis ilimlerinden biri haline getirme imkânı araştırılacaktır.

Hadis rivâyetinin ilk asrı, birçok araştırmacının titizlikle üzerinde durduğu hadislerin rivâyetini, anlaşılmasını ve sübûtunu çeşitli açılardan tartıştıkları bir zaman dilimidir. Genel olarak sahâbe ile büyük ve orta tabakadaki tâbiûn neslini kapsayan bu yüzyıl hakkında birçok çalışma yapılmış olsa da, bu asırda hadislerin rivâyet bağlamını araştıran sistemli bir çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Bu sayede “Sebebü îrâdi’l-hadis”in hadis ilimlerinden biri haline getirilme imkânının araştırılması da hedeflenmektedir. Sahâbilerin hadisleri rivâyet etme bağlamının hicrî I. asırdaki hadis rivâyetini nasıl şekillendirdiği farklı birçok örnekle açıklanacak olmasına rağmen “Sahâbe Meslek ve İlgilerinin Hadis Rivâyeti İle İlişkisi” başlığı, ayrı bir kısımda daha derinlemesine incelenecektir. Bu kısımda Hz. Peygamber’in muhatapları olan sahâbe neslinin, ondan duydukları bir söz veya karşılaştıkları bir olay hakkındaki algı farklılıklarının, naklettikleri rivâyetlere tesiri olup olmadığı ilk asırdaki rivâyet bağlamı dikkate alınarak ve modern eğitim psikolojisindeki “Algıda Seçicilik” kuramı çerçevesinde araştırılacaktır.

Çalışmanın üçüncü kısmında ise hicrî I. asırdaki rivâyet bağlamının önemi farklı bir zaviyeden “Sünnî-Şiî Farklılaşmasına Yeni Bir Bakış: Hadis Bağlamının Yeniden İnşası Problemi” başlığı altında tartışılacaktır. Bu aşamada Ehl-i sünnet ile Şîa arasında polemiklere konu olmuş bazı rivâyetler üzerinden, mezheplerin kendi durumlarını meşrulaştırmak için bağlam inşasına gidip gitmedikleri tetkik edilecektir. Çünkü mezhebî kabuller Kur’ân âyetlerinin ait olmadıkları bir bağlamda yorumlanması ya da Peygamber’in otoritesine başvurma gayesiyle spesifik bir konuda hadis uydurulmasının yanı sıra rivâyet bağlamının yeniden inşasına da sebebiyet verebilmiştir. Bu noktada örnek olarak seçilen birtakım rivâyetlerin bağlamları “Sebebü vürûdi’l-hadîs” ve “Sebebü îrâdi’l-hadis” ilimlerinin de yardımı ile tespit edilmeye çalışılacak, daha sonra aynı rivâyetin nasıl bir bağlamla Şiî eserlerde yer aldığı ve bu bağlam inşasından kimin, hangi râvilerin sorumlu olduğu araştırılacaktır. Böylece hem hadisi tarihi açısından ilgi çekici sonuçlara hem de Şiî itikâdının gelişim evreleri hakkında daha nitelikli bilgilere ulaşılabilecektir.