Günümüzde tekstil eserlerin yüzey temizliğinde kullanılan geleneksel yöntemler mekanik temizleme, kimyasal temizleme, ıslak temizleme ve kuru temizleme yöntemleridir. Yüzey temizliğinde esere ait olmayan yabancı maddelerin temizlenmesinde eserin yüzeyine ve alt katmana zarar vermemek, eserin orijinalliğini bozmamak ve organik yapıdaki eserlerin yaşlanmasını yavaşlatmak veya durdurmak dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlardır. Tekstil eserlerin kökeni selüloz ya da protein esaslı olduğundan esere yapılan yanlış bir müdahale, eserin kolayca tahrip olmasına sebep olabilmektedir. Bu da tekrarlanabilirliği olmayan bu tekstil eserlerin geri dönüşü olmayan hasarlara uğramasına yol açmaktadır. Bünyesinde döneminin bütün özelliklerini barındıran, eserlerin yok edilmesi veya tahrip edilmesi ile bu tarihi geri getirmek olanaksızdır. Bu anlamda dünya kültürel mirası içerisinde yer alan ve dünyanın en zengin tekstil kültür varlıklarına sahip olan ülkemizin en zengin kültür varlıklarımız arasında yer alan tarihi tekstillerin araştırılması, bozulmalarının engellenmesi, koruma altına alınması ve tanıtılması günümüzde insanlığın ortak amacı olmalıdır. Ayrıca ülkelerin kendilerini tanıma, tanımlama ve tanıtmasında önemli işlevleri olan kültürün maddi ürünlerinin, bilimsel esaslara uygun olarak araştırılması, karekterizasyonlarının çıkartılması araştırma sonunda ortaya çıkan bulguların değerlendirilmesi ve değerlendirilen bulgulara göre korumanın yönlendirilmesi gerekmektedir (Ömür, V. 2006).
Projenin amacı ve konusu, tekstil eserlerin lazer teknolojisi ile yüzey temizliği için optimizasyon çalışması yapmaktır. Proje kapsamında lazerle tekstil eseri temizleme, farklı parametrelerle optimizasyon çalışmalarını kapsadığından esere zarar verecektir. Bu durum hem risklidir hem de eserin orijinal verilerine ulaşılamayacağı için temizleme sonrası herhangi bir karşılaştırma imkanı tanımamaktadır. Bu sebeple tekstil eserleri ile aynı özellikte modeller geliştirilerek bu modeller üzerinde optimizasyon çalışması yapılarak tekstil eserlerin yüzey temizliğinin simülasyonu gerçekleştirilecektir.
Proje kapsamında modellenecek olan tekstil eserleri, halılardır.
Projenin birinci basamağı olan modelleme iki aşamada gerçekleştirilecektir. Modellemelerde kullanılacak iplikler protein esaslı olan ipek, tiftik ve yün ile selülozik esaslı olan pamuk, kendir ve keten ipliklerdir. Modellemenin ilk aşaması ipliklerin doğal boya ile renklendirilmesidir. Renklendirme için geçmişte en çok kullanılan boyalar olarak: Kök boya (Rubia tinctorum L.), koşinil (Dactylopius coccus Costa) , Deniz salyangozu (Murex brandaris), muhabbet çiçeği (Reseda luteola L.), cehri (Rhamnus petiolaris), meşe palamudu (Quercus itaburansis), mazı gomalağı (Quercus infectoria), indigo içeren çivitotu ( Isatis tinctoria) kullanılacaktır. Mordan olarak da yine geçmişte en çok kullanılan, şap (potasyum alüminyum sülfat), demir sülfat, kalsiyum nitrat ve organik olarak krem tartar (şarap taşı) kullanılacaktır. Boyamadan sonra renkleri (CieLab değerleri), kumaşa bağlanan boyarmaddeler ve mordan metalleri tespit edilecektir. Renk tespiti, boyarmadde ve mordan maddesi tespiti yapılan örneklere modellemenin ikinci aşamasında yaşlandırma uygulanacaktır. Arkeolojik halı buluntularını ve tarihi halıları temsil edecek grup için farklı şartlarda klimatik ortamda yaşlandırma yapılacaktır.
Projenin ikinci basamağı yapay olarak yaşlandırılan model örneklerin lazerle yüzey temizliği aşamasıdır. Modellemesi, örgü tipleri, boyamalarda boyarmadde ve mordan cinsi ve yaşlandırma yöntemi olarak çeşitlendirilen dokumalar, lazerin ayarlanabilir parametreleri olan dalga boyu (nm), darbe süresi (ms), darbe tekrarlama frekansı (Hz) ve gücü (W) değiştirilerek model halıların orijinal yapısını bozmadan, sadece kirli tabakanın uzaklaştırılacağı, halının dağlanma eşik enerjisinin altındaki

optimum parametreler tespit edilecektir. Yapılan simülasyon denemeleri sonucu belirlenen optimum parametreler kullanılarak İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez ve Bölge Laboratuvarı Müdürlüğü, çeşitli müzeler ve özel koleksiyonlardan temin edilecek halıların yüzey temizliği gerçekleştirilecektir.
Yapılacak proje ile söz konusu alanda yok denecek kadar az olan literatüre büyük ölçüde katkı sağlanacak, belirlenen optimum parametrelerle, özellikle ülkemizde yapılan yüzey temizliği çalışmalarında tekstil alt yapısı olmayan konservatörlerin bu işi yaptıkları ve tekstil eserin herhangi bir köşesinde rastgele belirlemeye çalıştıkları uygun parametreye gözle karar verdikleri düşünüldüğünde eserlere verilen zararın önüne geçilmiş olacaktır. Lisansüstü öğrencilerin bilgiye dayalı, teknolojik öneme sahip deney tasarımı yeteneği, disiplinler arası çalışma ile (Tekstil Müh., Kimya, Fizik) sağlanmış olacaktır. Netice itibari ile; bilimsel çalışma ve kültürel eserlerin daha uzun vadede geleceğe aktarılmasına yönelik sosyal farkındalık artacaktır.

Anahtar Kelimeler: Lazerle yüzey temizleme, yaşlandırma, doğal boyama, konservasyon, restorasyon, tarihi tekstil, arkeolojik tekstil, tahribatsız ve mikro analiz yöntemleri, halı