Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Emine Geçtan
Danışman: Aziz Doğanay
Özet:ÖZET Mitolojik bir figür olan ejderhadan ve gökyüzündeki yağmur bulutlarından ilhamla, iki farklı yoldan gelişen bulut motifi, Uzak Doğu’dan Orta Asya’ya, Türkistan’dan Anadolu’ya uzanan coğrafyada sanatkârların severek ve ustalıkla kullandığı motiflerden biri olmuştur. Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Celâyirli, Timurlu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve nihayet Osmanlı sanat mekteplerinin zevk süzgecinden geçerek gelişen ve çeşitlenen motif böylece İslâm sanatının özgün motif repertuarına dâhil olmuştur. Ancak motifin menşei, çeşitleri ve Osmanlı sanatına geliş süreci, geniş çaplı bir incelemeye tâbî tutulmamıştır. Bu çalışmada motifin menşei, çeşitleri, bahsi geçen devletlerin sanat mekteplerindeki kullanım biçimleriyle tezyînâttaki kullanım alanları ve Osmanlı sanatındaki ilk örnekleri incelenmiştir. Örnek tezyînî eserler üzerinden gelişim seyri takip edilen motifin genel olarak yığma bulut ve dolantı bulut olmak üzere iki farklı çeşitten oluştuğu, zaman zaman bu iki çeşidin birleştirilerek kullanıldığı gözlemlenmiştir. Resimlerle desteklenen Bulut Motifinin Menşei ve Osmanlı’da İlk Örnekleri adlı tez çalışmasıyla, tezyînî sanatlarda önemli bir yere sahip olan bulut motifinin tarihî gelişim ve değişim sürecinin aydınlatılmasına gayret edilmiştir. İÇİNDEKİLER ÖZET I ABSTRACT II ÖNSÖZ III KISALTMALAR VII RESİMLER LİSTESİ VIII TABLOLAR LİSTESİ XXIII I. GİRİŞ 1 A. TEZİN KONUSU VE MAHİYETİ 2 B. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR 3 C. METOD VE DÜZEN 6 D. ISTILAH 7 II. BULUT MOTİFİ VE MENŞEİ 9 A. BULUT MOTİFİ 9 1. İsimleri 9 2. Tasnifi 10 3. Çeşitleri 12 a. Yığma Bulut 12 b. Dolantı Bulut 12 4. Kullanım Alanı ve Biçimi 17 B. MENŞEİ 18 1. Çin Sanatında Bulut 18 a. Yùnlóng (Bulut Ejderha) 18 b. Yùnqì (Şans Bulutu) 20 c. Lingzhi Mantarı (Dendanlı Başlık) 20 d. Rúyì (Tezyînî Âsâ) 21 e. Yùnjian (Bulut Yaka) 21 2. Orta Asya Sanatında Bulut 23 III. BULUT MOTİFİNİN ANADOLU’YA GELİŞİ VE İLK ÖRNEKLERİ 28 A. ANADOLU DIŞINDAKİ ÖRNEKLER 28 1. İlhanlılar (1256-1353) 28 a. Mimarî Eserlerde Bulut Motifi 31 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 32 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 34 2. Timurlular (1370-1507) 35 a. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 39 b. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 46 c. Ahşap Eserlerde Bulut Motifi 46 B. ANADOLU’DAKİ ÖRNEKLER 47 1. Anadolu Selçukluları (1075-1308) 47 a. Mimarî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 51 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 54 c. Madenî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 56 2. Akkoyunlular (1340-1514) 58 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 59 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 61 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 67 3. Karakoyunlular (1351-1469) 68 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 70 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 70 IV. BULUT MOTİFİNİN OSMANLI’DA İLK ÖRNEKLERİ 74 A. FATİH DÖNEMİ (1444-46, 1451-81) 77 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 78 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 79 c. Madenî Eserlerde Bulut Motifi 83 B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) 83 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 84 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 85 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 88 V. DEĞERLENDİRME 92 A. TİPOLOJİ 96 1. Bulut Kanatlı Ejderha 96 2. Ejderha Bulut 97 3. Tezyînî (İşlemeli) Bulut 97 4. Yaprak Bulut 98 5. Bulut Yaprak 98 6. Hurde Bulut 98 7. Münhanîli (Kıvırcık) Bulut 99 8. Dendanlı Bulut 99 9. Kurdele (Kıvrım) Bulut 99 10. Bulut Madalyon 100 B. KOMPOZİSYONDAKİ YERİ VE VAZİFESİNE GÖRE BULUT 100 VI. SONUÇ 102 KAYNAKÇA 105 DİZİN 121 RESİMLER 122 TABLOLAR 313 -------------------- ABSTRACT Inspired by the dragon, which is a mythological figure, and the rain clouds in the sky, the cloud motif developed in two different ways has become one of the motifs that craftsmen use lovingly and skillfully in the geography extending from the Far East to Central Asia and from Turkestan to Anatolia. The Anatolian Seljuk, İlhanlı, Celâyirli, Timurlu, Akkoyunlu, Karakoyunlu and finally the motifs developed and diversified through the pleasure filter of the Ottoman art schools were thus included in the original motif repertoire of Islamic art. However, the origin of the motif, its varieties and the process of its arrival in the Ottoman art were not subjected to a wide-ranging examination. In this study, the origin of the motif, its types, the usage forms of the mentioned states in the art schools, their usage areas in the ornamentation and the first examples in the Ottoman art were examined. It is observed that the pattern of the pattern followed by the development of sample works consists of two different types, generally yığma cloud and dolantı cloud, and from time to time it is observed that these two types are used together. With the thesis on Origin of the Cloud Motif and First Samples in the Ottoman Empire supported by paintings, an effort was made to illuminate the historical development and change process of the cloud motif which has an important place in ornamentation arts. İÇİNDEKİLER ÖZET I ABSTRACT II ÖNSÖZ III KISALTMALAR VII RESİMLER LİSTESİ VIII TABLOLAR LİSTESİ XXIII I. GİRİŞ 1 A. TEZİN KONUSU VE MAHİYETİ 2 B. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR 3 C. METOD VE DÜZEN 6 D. ISTILAH 7 II. BULUT MOTİFİ VE MENŞEİ 9 A. BULUT MOTİFİ 9 1. İsimleri 9 2. Tasnifi 10 3. Çeşitleri 12 a. Yığma Bulut 12 b. Dolantı Bulut 12 4. Kullanım Alanı ve Biçimi 17 B. MENŞEİ 18 1. Çin Sanatında Bulut 18 a. Yùnlóng (Bulut Ejderha) 18 b. Yùnqì (Şans Bulutu) 20 c. Lingzhi Mantarı (Dendanlı Başlık) 20 d. Rúyì (Tezyînî Âsâ) 21 e. Yùnjian (Bulut Yaka) 21 2. Orta Asya Sanatında Bulut 23 III. BULUT MOTİFİNİN ANADOLU’YA GELİŞİ VE İLK ÖRNEKLERİ 28 A. ANADOLU DIŞINDAKİ ÖRNEKLER 28 1. İlhanlılar (1256-1353) 28 a. Mimarî Eserlerde Bulut Motifi 31 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 32 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 34 2. Timurlular (1370-1507) 35 a. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 39 b. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 46 c. Ahşap Eserlerde Bulut Motifi 46 B. ANADOLU’DAKİ ÖRNEKLER 47 1. Anadolu Selçukluları (1075-1308) 47 a. Mimarî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 51 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 54 c. Madenî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri 56 2. Akkoyunlular (1340-1514) 58 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 59 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 61 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 67 3. Karakoyunlular (1351-1469) 68 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 70 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 70 IV. BULUT MOTİFİNİN OSMANLI’DA İLK ÖRNEKLERİ 74 A. FATİH DÖNEMİ (1444-46, 1451-81) 77 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 78 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 79 c. Madenî Eserlerde Bulut Motifi 83 B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) 83 a. Mimari Eserlerde Bulut Motifi 84 b. Yazma Eserlerde Bulut Motifi 85 c. Seramik Eserlerde Bulut Motifi 88 V. DEĞERLENDİRME 92 A. TİPOLOJİ 96 1. Bulut Kanatlı Ejderha 96 2. Ejderha Bulut 97 3. Tezyînî (İşlemeli) Bulut 97 4. Yaprak Bulut 98 5. Bulut Yaprak 98 6. Hurde Bulut 98 7. Münhanîli (Kıvırcık) Bulut 99 8. Dendanlı Bulut 99 9. Kurdele (Kıvrım) Bulut 99 10. Bulut Madalyon 100 B. KOMPOZİSYONDAKİ YERİ VE VAZİFESİNE GÖRE BULUT 100 VI. SONUÇ 102 KAYNAKÇA 105 DİZİN 121 RESİMLER 122 TABLOLAR 313