Fen derslerinde bilim tarihi kullanımının ortaöğretim fen alanları öğretmenlerinin eğitim oryantasyonları çerçevesinden incelenmesi


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2015

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ÇİÇEK DİLEK BAKANAY

Danışman: MUSTAFA ÇAKIR

Özet:

Fen eğitiminde bilimsel okuryazar bireyler yetiştirme amacının önem kazanması ile birlikte bilim tarihi, bilim ile alan bilgisi arasındaki bağlantıyı sağlayacak etkili bir eğitim aracı olarak öne çıkmıştır. 2007 ve sonrasında geliştirilen yeni ortaöğretim programları incelendiğinde de görüleceği üzere öğretmenlerin bilim tarihini, öğretim planları içerisine dâhil etmeleri beklenmektedir. Buna karşın bilim tarihi pek çok öğretmen için yeni ve bilinmeyen bir içeriğe sahiptir. Yapılan çalışmalar, öğretmenlerin bilim tarihini sınıf bağlamı içerisine nasıl yansıtacakları konusunda yetersizlikler yaşadıklarını göstermektedir. Bu noktadan hareketle bu çalışmada; ortaöğretim fen alan öğretmenlerinin eğitim oryantasyonlarının, bilim tarihi kullanım amaç ve yöntemlerini belirlemeleri ile nasıl bir ilişki içerisinde olduğunu ortaya çıkarmaktır. Çalışmada, “Fen Derslerinde Bilim Tarihinin Kullanımının Geliştirilmesi” isimli TÜBİTAK projesi kapsamında hazırlanan bilim tarihi materyalleri ile projeye katılımcıları ile gerçekleştirilen görüşme verileri kullanılmıştır. Çalışma, fenomenolojik bir durum çalışmasıdır. Veriler, üç yıl süren bilim tarihi uygulamaları süresince ve süreç sonunda gerçekleştirilen yarı-yapılandırılmış görüşmeler ve yansıtıcı günlükleri ile toplanmış, sürekli karşılaştırma yöntemi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, her bir araştırma sorusuna yönelik olarak ayrıntılı betimlemeler şeklinde sunulmuştur. Analizler sonucunda; fen alan öğretmenlerinin bilim tarihi kullanımlarında, öğrenme ve öğretmeye yönelik bakış açısından kaynaklı farklılıklar görülürken bilim tarihi kullanım deneyimlerinin; fen eğitim amaçları ve bilimsel bilginin doğasına ilişkin görüşlerinden de etkilenerek şekillendiği görülmüştür. Geleneksel oryantasyona sahip öğretmenler bilim tarihini; öğretim sürecinin ardından öğrenimi pekiştirici ek kaynak olarak ele alırken süreç oryantasyonuna sahip öğretmenlerin bilimsel kavramların öğretimine ağırlık verdikleri görülmüştür. Bilim tarihinin bağlamsal amaçlar için kullanımının ise bilimin doğasına yönelik bilgili konumda yer alan öğretmenler ile sınırlı kaldığı dikkat çekmiştir. Anahtar Kelimeler: Fen Eğitiminde Bilim Tarihi Kullanımı, Fen Eğitim Oryantasyonu. ABSTRACT As the purpose of educating scientifically literate individuals gain importance, the history of science has become an effective link in between learning about nature of science and subject knowledge. A close inspection of the educational programs developed after 2007 reveals that teachers are expected to include the history of science in their instruction. However, the history of science has a new and unknown content for teachers. Studies indicate teachers are often insufficient in integrating the history of science in their classroom practices. To this end, the aim of this study is to investigate the relationship between teachers’ educational orientations and their purposes of using and the methods they utilize when integrating the history of science in their instruction. This study is based on the project “Development of The Use of History of Science in Science Lessons” funded by TÜBİTAK. Thus, instructional materials based on the history of science which was developed for the project and the interviews conducted with participants of the project were used in this study. This study is a phenomenological case study. Data was collected during and after three-year project through semi-structured interviews and reflective diaries, and analyzed by constant comparative method. The results are presented in detailed descriptions for each research question. Analysis revealed that the way science teachers use the history of science differs in accordance with their approach to teaching and learning. Analysis also showed that teachers’ perceptions about the aims of science teaching and their understanding of nature of scientific knowledge have an important effect in integrating the history of science in their instruction. Results indicate that while teachers with traditional orientation consider the history of science as an additional source reinforcing learning after traditional teaching process, teachers who have process orientation tends to use the history of science in teaching scientific concepts. On the other hand, results show that only teachers with an effective understanding of nature of scientific knowledge use the history of science for contextual purposes Keywords: Use of the history of science in science education, Science teachers’ orientations.