YÜKSEK NİTELİKLİ EVLİLİKLER YARATMAK:MUTLU ÇİFTLERİN DENEYİMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: HATİCE PINAR ÖZDEMİR KEMAHLI

Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Yusuf Alpaydın

Eş Danışman: Azize Nilgün Canel

Özet:

ÖZET Bütün toplumlarda vazgeçilmez olarak kabul edilen aile kurumunun varlığı, iki birey arasındaki evlilik sözleşmesi ile başlamaktadır. Çeşitli şekillerde kurulmuş, ortak özellikleri bulunan bir yaşam şekli olarak evlilik ilişkisi, hem kendi üyelerine hem de insanlığa yarar sağlayan birçok işlevi yerine getiren ailenin bir alt sistemidir. Bu alt sistemde çiftler, tarifsiz duyguların hissedildiği olumlu yaşam deneyimleri gibi baş edilmesi oldukça güç olan problemlerle de karşılaşmaktadır. Evlilik problemleri, mutsuz evlilik deneyimleri ve boşanmaların gün geçtikçe artmasının yanı sıra çiftlerin problemlerini çözmek için psikolojik desteğe baş vurmaları, olumsuz evlilik deneyimlerine rağmen evliliklerini sürdürme çabası içerisinde olmaları ve boşanmaların ardından yeniden evlenme oranları; uzmanlara insanların evlilik ilişkisi kurma isteği ve ihtiyacı içerisinde olduklarını ancak evlilik ilişkisinin geliştirilmesi konusunda desteğe ihtiyaç duyduklarını düşündürtmüştür. Bu nedenle yüksek nitelikli evliliklere sahip çiftlerin evlilik deneyimlerini ortaya çıkarmak, bu deneyimleri destekleyen stratejileri anlamak çiftlerin ihtiyaç duyduğu desteği sunabilmek açısından oldukça önemlidir. Bu araştırmada, sağlıklı ve güçlü evliliklere sahip mutlu çiftler üzerinden yüksek nitelikli evliliklerin özelliklerini incelemek ve bu özellikleri doğuran faktörleri belirlemek amaçlanmıştır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden gömülü teori deseninin kullanıldığı bir metodoloji üzerine oturtulmuştur. Araştırmanın çalışma grubu, amaçlı örnekleme yöntemlerine bağlı olarak belirlenen ve evlilik süreleri iki ila dokuz yıl arasında değişen yirmi mutlu çift olmak üzere kırk bireyden oluşmaktadır. Örneklem büyüklüğü gömülü teori çalışmalarında kullanılan kuramsal doygunluğa ulaşılması yaklaşımına uygun olarak belirlenmiştir. Nitel verilerin toplanması, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme soru listesi ile kırk yedi ila doksan beş dakika arasında süren derinlemesine görüşmeler yapılarak sağlanmıştır. Görüşmelerde dijital ses kayıt cihazıyla kaydedilmiş veriler, veri analiz programı NVivo 11’e transfer edilmiş, gömülü teorinin açık kodlama, eksen kodlama, seçici kodlama süreçlerinden geçirilerek, sürekli karşılaştırma veri analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Yapılan analizler neticesinde ortaya çıkan bulgulara göre yüksek nitelikli evliliklere sahip olmak, eşlerin evliliğinden doyum alması, kendini huzurlu ve mutlu hissetmesi, çiftler v arasında süregelen bir uyum ve harmoni olması, partnerlerin eşlerine karşı sevgi, saygı, bağlılık, güven, aidiyet, anlayış, minnettarlık duygularını içerisinde barındıran duygusal yakınlık taşıması anlamına gelmekte ve bu boyutlar çiftlerin evlilik niteliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. Çiftlerin kişiler arası ilişki dinamiğinin etkileşimsel stratejileri incelendiğinde, eşlerin birlikte zaman geçirmeye özen gösterdikleri, etkili bir iletişim örüntüsüne sahip oldukları, evliliğe uygun rol performansını yerine getirdikleri ve işlevsel çatışma çözme becerilerini kullanıldıkları görülmüştür. Yüksek nitelikli evlilikleri doğuran etkileşimsel stratejilerle bağlantılı çevresel koşullar incelendiğinde, çiftlerde ekonomik yeterlik algısı olduğu ve kendileri için uygun bir finansal yönetim biçimi oluşturdukları, çocuğun aileye katılımının olumlu ve olumsuz etkilerinin yarattığı ikileme rağmen çiftlere tam anlamıyla aile olma düşüncesini kazandırdığı, çiftlerin köken ve kayın ailelerle olan ilişkilerini evliliğin iç dinamiklerine zarar vermeyecek şekilde stabil olarak devam ettirdikleri, sosyal destek olarak algılanan arkadaş ilişiklerinde anlaşabildikleri görülmüştür. Bu etkileşimsel stratejilere ve bağlamsal koşullara kaynaklık eden kişisel koşullar genel olarak incelendiğinde ise eşlerin uyumlu, sakin, dengeli, neşeli, sevgi dolu, konuşkan, sorumluluk sahibi ve fedakâr olma özelliklerini taşıdığı; karşılaştırmalı olarak incelendiğinde ise eşlerin birbirini dengeleyen kişisel özellikler sergilediği görülmüştür. Ayrıca eşlerin çeşitli fonksiyonel düşüncelere sahip olduğu ve ortak bir manevi değer oluşturabildikleri anlaşılmıştır. Sonuç olarak yüksek nitelikli evliliklerin, çiftin ilişki dinamiği, kişisel özellikleri ve çevresel faktörler bağlamında ortaya çıkan kavramların birbiriyle etkileşimi sonucunda yaratıldığı anlaşılmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar yorumlanmış, benzerlikleri ve farklılıkları bakımından daha önceki çalışmalarla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Aile, evlilik niteliği, yüksek nitelikli evlilikler, mutlu çiftler, evlilik doyumu, çift uyumu, gömülü teori. İÇİNDEKİLER ONAY ........................................................................................................................................... i ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................................. ii ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... iii ÖZET .......................................................................................................................................... iv ABSTRACT ................................................................................................................................ vi İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................... viii TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................................. xi ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................................. xii BÖLÜM I: GİRİŞ ..........................................................................................................................1 1.1 Problem ...............................................................................................................................1 1.2. Amaç ................................................................................................................................10 1.3. Önem ................................................................................................................................11 1.4. Sınırlılıklar ........................................................................................................................12 1.5. Tanımlar ............................................................................................................................12 BÖLÜM II: LİTERATÜR ...........................................................................................................14 2.1. Aile ...................................................................................................................................14 2.1.1. Aile Teorileri ve Yaklaşımları ...................................................................................15 2.1.2. Aile Tipleri .................................................................................................................19 2.1.3. Sağlıklı Ailelerin Özellikleri ......................................................................................24 2.2. Evlilik ...............................................................................................................................29 2.2.1. Evlilik Stilleri .............................................................................................................31 2.2.2. Evlilik İlişkisine Dair Teorik Yaklaşımlar .................................................................36 2.2.3. Sağlıklı Evliliklerin Özellikleri ..................................................................................38 2.3. Evlilik Niteliği ...................................................................................................................46 2.3.1. Evlilik Doyumu ..........................................................................................................51 2.3.2. Evlilikte Mutluluk ve Huzur ......................................................................................54 2.3.3. Çift Uyumu ve Harmoni ............................................................................................60 2.3.4. Evlilik İstikrarı ...........................................................................................................65 2.4. Evlilik Niteliğini Belirleyen Faktörler ...............................................................................68 2.4.1. Duygusal Yakınlık .....................................................................................................68 ix 2.4.1.1. Sevgi/Aşk ................................................................................................................72 2.4.1.2. Bağlılık ....................................................................................................................74 2.4.1.3. Aidiyet ve Kabul ......................................................................................................77 2.4.1.4. Güven ......................................................................................................................77 2.4.1.5. Saygı ........................................................................................................................79 2.4.1.6. Minnettarlık .............................................................................................................80 2.4.1.7. Empati ve Anlayış ...................................................................................................81 2.4.2. Birlikte Zaman Geçirme .............................................................................................82 2.4.3. İletişim Örüntüleri ......................................................................................................86 2.4.4. Rol Performansı .........................................................................................................90 2.3.5. Çatışma Çözme Becerileri..........................................................................................99 2.3.6. Finansal Konular ......................................................................................................109 2.3.7. Köken Aile ve Kayın İlişkileri .................................................................................112 2.3.8. Arkadaş Çevresi .......................................................................................................115 2.3.9. Çocuğun Varlığı .......................................................................................................117 2.3.10. Kişisel Özellikler ...................................................................................................122 2.3.11. Eşlerin Bakış Açısı ................................................................................................132 BÖLÜM III: YÖNTEM .............................................................................................................140 3.1. Araştırma Deseni .............................................................................................................140 3.2. Çalışma Grubu ................................................................................................................143 3.3. Veri Toplama Araçları ....................................................................................................147 3.4. Veri Toplama Yöntemleri ...............................................................................................148 3.5. Verilerin Çözümlenmesi .................................................................................................149 3.6. Araştırmacının Rolü ........................................................................................................153 3.7. Geçerlik ve Güvenirlik ....................................................................................................154 BÖLÜM IV: BULGULAR ........................................................................................................157 4.1. Bulgular ...........................................................................................................................157 4.1.1. Tema 1. Yüksek Nitelikli Evlilikler .........................................................................158 4.1.2. Tema 2. Birlikte Zaman Geçirme.............................................................................175 4.1.3. Tema 3. Etkili İletişim Örüntüsü ..............................................................................180 4.1.4. Tema 4. Yeterli Rol Performansı: Partnerlere Göre Esneklik ..................................186 4.1.5. Tema 5. İşlevsel Çatışma Çözme Becerileri ............................................................201 4.1.6. Tema 6. Ekonomik Yeterlik Algısı ve Uygun Finansal Yönetim ............................212 4.1.7. Tema 7. Kaçınılmaz Yakın İlişkiler .........................................................................221 x 4.1.8. Tema 8. Çocuğun Yarattığı İkilem İçerisinde Ebeveynliğe Geçiş ...........................235 4.1.9. Tema 9. Evliliğe Katkı Sunan Kişisel Özellikler .....................................................243 4.1.10. Tema 10. Evliliğe Katkı Sunan Paradigmalar .......................................................257 4.1.11. Yüksek Nitelikli Evliliklerde Kategoriler Arası İlişkiler .......................................271 BÖLÜM V: SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERLER ..................................................................273 5.1. Sonuçlar ve Tartışma.......................................................................................................274 5.1.1. Sav 1. Yüksek Nitelikli Evlilikler ............................................................................274 5.1.2. Sav 2. Çiftlerin Kişiler Arası İlişki Dinamiği ..........................................................292 5.1.2.1. Birlikte Zaman Geçirme ........................................................................................293 5.1.2.2. Etkili İletişim Örüntüsü .........................................................................................297 5.1.2.3. Yeterli Rol Performansı .........................................................................................300 5.1.2.4. İşlevsel Çatışma Çözme Becerileri ........................................................................310 5.1.3. Sav 3. Çiftlerin Çevresel Koşulları ...........................................................................319 5.1.3.1. Ekonomik Yeterlilik Algısı ve Uygun Finansal Yönetim .....................................320 5.1.3.2. Kaçınılmaz Yakın İlişkiler ....................................................................................324 5.1.3.3. Çocuğun Yarattığı İkilem İçerisinde Ebeveynliğe Geçiş ......................................332 5.1.4. Sav 4. Çiftlerin Kişisel Koşulları .............................................................................337 5.1.4.1. Eşlerin Kişilik Özellikleri ......................................................................................338 5.1.4.2. Eşlerin Paradigmaları ............................................................................................343 5.2. Öneriler ............................................................................................................................350 KAYNAKLAR ..........................................................................................................................355 EKLER ......................................................................................................................................395 -------------------- ABSTRACT The existence of the family institution, which is considered indispensable in all societies, begins with the marriage agreement between the two individuals. The relationship of marriage as a way of life, established in various ways with common features, is a sub-system of the family that performs many functions that benefit both its own members and humanity. In this subsystem, the couples face problems that are quite difficult to deal with, such as positive life experiences, where indescribable feelings are felt. Marriage problems, unhappy marriage experiences and divorces are increasing day by day. In addition to this, it is obvious that couples consult psychological support in order to solve their problems, they are trying to maintain their relationship despite their bad marriage experiences, and the rate of remarriage after divorce is high. This situation causes the experts to think the fact that people need and are willing to build a marital relationship, and those need help to strengthen their relationship. Therefore, it is crucial to find out marriage experiences of couples with high quality marriages and understand the strategies that support these experiences in terms of providing the help that couples need. The aim of the present study is to examine the characteristics of high-quality marriages through happy couples with healthy and strong marriages and identify factors that give rise to these characteristics. The research is based on a methodology that uses the grounded theory as a qualitative research method. The study group of the research was determined according to purposeful sampling methods and consists of forty individuals who formed twenty couples whose marriage periods ranged from two to nine years. The sample size was determined in accordance with the theoretical saturation approach used in grounded theory studies. The collection of qualitative data was provided by in-depth interviews with forty-seven to ninety-five minutes with a list of semi-structured interview questions developed by the researcher. In the interviews, data recorded with digital voice recorders were transferred to the data analysis program NVivo 11. The data were analyzed by constant comparative data analysis method by using open coding, axial coding, and selective coding processes of grounded theory. vii According to the findings of the study, having high-quality marriages means that spouses get satisfaction from their marriages, that they feel peaceful and happy, that there is ongoing harmony between couples, that partners have an emotional affinity for their spouses, including feelings of love, respect, commitment, trust, belonging, tolerance and empathy and gratitude. These dimensions indicate that the marital quality of the couples is high. When the interactional strategies of the interpersonal relationship dynamics of the couples is examined, it is seen that the spouses take care of spending time together, have an effective communication pattern, fulfill the proper role performance for marriage and use functional conflict resolution skills. When the environmental conditions associated with the interactive strategies that give rise to highly qualified marriages are examined, it is seen that the couples have the perception of economic competence and create a suitable form of financial management for themselves, that the couples have the idea of being a fully family despite the dilemma created by the positive and negative effects of the child's participation into the family, that the couples have in-law and origin of family stable relations that do not harm the internal dynamics of the marriage, that they are able to agree on friendship which they perceive as a social support. When the personal conditions that cause these interactive strategies and contextual conditions are examined in general, the spouses are compliant, calm, stable, cheerful, talkative, affectionate, responsible, and altruist. When examined comparatively, it is seen that the spouses show personal characteristics that balance each other. In addition, it is understood that the spouses have a variety of functional ideas and can create a common spiritual value. As a result, it is understood that high-quality marriages are created in consequence of the interaction between the couple's relationship dynamics, personal characteristics and environmental factors. The results are interpreted and compared with previous studies in terms of their similarities and differences. Key Words: Family, marriage quality, high-quality marriages, happy couples, marital satisfaction, couple adjustment, grounded theory