İslâm sanatında görülen figüratif tezyînâtın İslâm öncesi kültürlerdeki kökenleri


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2020

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: DURSUN ARSLAN

Danışman: Aziz Doğanay

Özet:


İnsanoğlu ilk nefesten bu yana kendini ifade etmenin gerek fiziksel gerekse zihinsel yollarını arayıp durmuştur. Bu arayış her zaman insanın tabiatıyla ilintili olmuş, tarihsel süreç içinde yaşadığı tecrübeleri hem kültürel hem de kalıtımsal yani gen hafızasında biriktirmiş ve bunları nesilden nesile aktarmayı başarmıştır. Görsel ve yazılı ifade ile hayatta kalmayı başaran insan, kültür dediğimiz adeta canlı olan kavramın oluşumunu bu ifade biçimleri ile gerçekleştirmiştir. Yazının henüz bilinmediği dönemlerde görsel ifade ile iki ya da üç boyutlu anlatımlar meydana getiren insan, yazının icadının akabinde bu görsel ifadeleri destekleyici ya da onları açıklayıcı yazılı ifadeler de kullanmış, böylelikle hiç olmadığı kadar büyük ve hızlı bir iletişim dönemine girmiş, ticaret, savaşlar, salgın hastalıklar büyük kitlelere yayılmıştır. En başından itibaren değindiğimiz ifade biçimi arayışı kendini mistik yönelimlerde de göstermiştir. İnsan yaratıcısını bulmak ve anlamak üzere, iç dünyasından gelen seslere kulak kabartarak bu ifade biçimi arayışını tanrı, yaratılış, kâinat, yaşam ve ölüm gibi tinsel hususları anlama çabasıyla pekiştirmiştir. Nitekim Hz. İbrahim bu hususun İslâm literatüründeki en net misallerindendir. İşte insanın gen hafızasında yer edinen bu arayış tarihsel süreçte Kur'ânî ifade ile hemen her dönem ve her topluma gönderilen peygamberlerin öğretileri ile yayılmış, birbirinden hiçbir şekilde haberdar olmaları mümkün olmayan farklı coğrafyalardaki farklı toplumlar tesadüfü ortadan kaldıracak derecede benzer kültürel, dinsel, sanatsal ve dilsel özellikler göstermişlerdir. Çalışmamızın ana izlencesi tam da bu husus üzerine yoğunlaşacaktır. İnsanlık tarihinde görülen bu ifadesel ortak noktaların İslâm kültürüne etki edenlerinin kökenlerini sistematik bir yol izleyerek bulmayı hedeflediğimiz bu çalışmada arkeolojik bulgular ve multi disiplinel yaklaşım ile tüm bulguların analizi, referanslara dayanarak bilimsel dayanağı olan çıkarımlar yapmak İslâm sanatında ve folkloründe karşılaştığımız figürlerin kökenlerini anlamak noktasında bizlere yardımcı olacaktır.