İstanbul’da vakıf kültürü ve rum azınlık vakıfları


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2010

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Serap Okur Arslan

Danışman: MUSTAFA USTA

Özet:

.................................................................................................................. IV ABSTRACT........................................................................................................V ÖNSÖZ................................................................................................................VII KISALTMALAR LİSTESİ............................................................................... IX GİRİŞ A. KONU; SEÇİMİ, AMACI, ÖNEMİ…………………………………….................... 2 B. ARASTIRMA YÖNTEMİ………………………………………………................... 4 1. Temel Kaynaklar................……………………………………………................. 4 2. Arastırmanın Yöntemi.............……………………………………………........... 7 C. ARASTIRMA SÜRECĐ…………………………………………………………....... 8 1. Arastırma Sürecinde Karsılasılan Güçlükler..............................…………........... 8 2. Arastırma Planı..........………………………………………………………......... 9 I. BÖLÜM SOSYAL DAYANISMA MÜESSESESİ OLARAK VAKIFLAR A. VAKIF KAVRAMI………………...………………………………………....... 11 B. VAKFİYYE…………………………………………………………………...... 14 C. VAKFIN MENSEİ…………………………………………………………....... 19 1. Dinî Sebepler……………………………………………………………...... 20 2. Psikolojik Sebepler………………………………………………………..... 22 3. Ekonomik Sebepler………………………………………………………..... 23 4. Toplumsal Sebepler……………………………………………………….... 23 D. VAKIFLARIN HİZMET SAHALARI…………………………………….......... 25 E. ĐSTANBUL’DA VAKIF KÜLTÜRÜ.………………………………………....... 26 1. Çesme…………………………………………………………………........ 33 2. Đmaret…………………………………………………………………….... 35 3. Medrese…………………………………………………………………..... 37 4. Kervansaray……………………………………………………………....... 42 5. Hastane…………………………………………………………………...... 43 ii II. BÖLÜM OSMANLI VE TÜRK TOPLUMUNDA RUMLAR VE RUMLARLA İLGİLİ KONULAR A. GENEL OLARAK RUMLAR………………………………………………........ 47 1. Rum Sözcüğü……………………………………………………………........ 47 2. Tarihçe……………………………………………………………………...... 48 B. RUM ORTODOKS PATRİKHANESİ………………………………………...... 49 C. RUM KÜLTÜR KURULUSLARI VE KURUMLARI……………………......... 51 1. Elinikos Filokopikos Sillogos……………………………………………....... 51 2. Arnavutköy Rum Dernekleri……………………………………………........ 52 D. ETNİKİ ETERYA DERNEĞİ……………………………………………........... 53 E. PONTUS MESELESİ………………………………………………………........ 54 F. LOZAN BARIS ANTLASMASI…………………………………………........... 57 1. Azınlıklar Meselesi………………………………………………………....... 57 2. Azınlıklarla İlgili Hükümlerin Türkiye’nin Temel Yasası Olması……........... 59 3. Azınlıkların Yararlanacakları Haklar…………………………………............ 59 a. 1950’lere Kadar: Đlk Uygulamalar – İlk İhlâller……………………......... 60 b. 1990 Sonrası…………………………………………………………....... 63 4. Lozan’a göre Azınlık Okullarındaki Öğretmenlerin Hukuki Statüsü............... 65 5. Nüfus Mübadelesi ve Etabli Sorunu……………………………………......... 67 G. CEMAAT VAKIFLARININ HUKUK DEVLETİ ÇERÇEVESĐNDE DÜZENLENMESİ.. ............................................................................................. 70 1. Lozan Antlasması’na Kadar Tarihi Süreç…………………………................ 70 2. Lozan Antlasması’ndan Sonra…………………………………….................. 71 iii III. BÖLÜM AZINLIK RUM VAKIFLARINA BAĞLI İLKÖĞRETİM OKULLARINDA DĐN EĞİTİMİ ( İSTANBUL ÖRNEĞĐ ) A. KAVRAMLAR..................................………………………………………............76 1. Eğitim ve Din Eğitimi...………………………………………………............. 76 2. Terbiye.…………………………………………………………………......... 78 3. Öğrenme, Öğretme, Öğretim……………………………………………......... 79 B. AZINLIK OKULLARI İLE İLGİLİ HUKUKÎ DÜZENLEMELER………................ 80 1. Osmanlı Devleti Dönemi’nde Azınlık Okulları................................................ 80 a.Tanzimat Dönemi’nde Azınlık Okullarında Din Eğitimi............................. 83 b.Tanzimat Sonrasında Gayrimüslimler ve Din Eğitimi................................. 86 b.1. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ne Göre Azınlık Okulları’nda Din Eğitimi.............................................................................88 2. Türkiye Cumhuriyeti’nde Azınlık Okulları...………………………................ 89 a. Lozan Antlasması’na Göre Azınlık Okulları............................................... 89 b. Tevhid-i Tedrisat ve Azınlık Okulları’na Etkileri....................................... 90 c. 1924 Genelgesi’nin Azınlık Okulları’nda Din Eğitimine Etkisi................. 91 d. 1925 Genelgesi ve Azınlık Okulları’nda Din Eğitimi Đle Đliskisi............... 92 e. Azınlık Okulları Türkçe ve Türkçe Kültür Dersleri Hakkında Kanun....... 93 f.. 1965 Tarihli ve 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun Azınlık Okulları İle İlgili Maddeleri............................................................ 94 C. AZINLIK RUM VAKIFLARINA BAĞLI İLKÖĞRETİM OKULLARI.................... 96 1. Mevcut Yasal Düzenlemeler Isığında Azınlık Rum Okulları’nda Din Eğitimi...............................................................................................…...... 98 SONUÇ............................................................................................................................. 103 EKLER.............................................................................................................................. 109 BİBLİYOGRAFYA........................................................................................................... 126 Osmanlı devleti, eğitim-öğretim kurumlarını açma ve yönetme hususunda Türk ve Müslümanları serbest bıraktığı gibi azınlıkları da serbest bırakmıstır. Đstanbul’un Türkler tarafından fethiyle siyasi bakımdan bosluk yasayan Rumlar, Fatih Sultan Mehmet’in emriyle, ruhani reislerinin baskanlığında cemaat halinde yasama hakkı elde etmislerdir. Böylece bu cemaate din, dil, gelenek ve göreneklerinde tamamen serbest hareket etme ve kendi eğitim-öğretim kurumlarını açma ve yönetme hakkı verilmistir. Osmanlı devleti döneminde okulun ilk ve tek gayesi dinin öğretilmesinde vazgeçilemez unsurlar olan itikat ve ilmihale ait bilgileri öğretmek idi. Gayrimüslim tebaa da kendi dini akaidini kendi okullarında eğitim ve öğretime konu ediyordu. Tanzimat, Osmanlı toplumu kavramında büyük bir değisiklik yarattı. Geleneksel eğitim, hukuk ve dini sistemlerin yerine laik kurumlar olusturdu. Tanzimat, eğitimin çağdaslastırılması yolundaki çabalarına karsın en az basarıyı ilköğretim alanında göstermistir. Bunun nedeni ilköğretimin dini eğitim veren kurum olarak kalması ve bu dönemde yapılan yeniliklerin ilköğretimin dısında kalmıs olmasıdır. Aynı durum azınlık okulları için de geçerli olan bir konu idi. Tanzimat sonrası dönemde maarif konusu diğer sorunların bir uzantısı olarak görünmüyor, apayrı bir sorun olarak gündemdeki yerini alıyordu. Bu dönemde Yeni Osmanlılar, dini toplumsal bir zorunluluk olarak görüyor ve ders programlarında ulûm-i diniyeye önemle yer veriyordu. Neticede ilköğretim okullarında Đslam din dersi ve ahlak dersine özellikle yer verildi. Gayrimüslimler de kendi okullarında dinlerini öğrenebiliyordu. Resmi okullarda öğrenim görmek isteyenler de din derslerinden muaf tutuluyorlardı. Milli mücadelenin basarıya ulasmasından sonra, azınlık okulları ile ilgili hukuki ve yasal düzenlemelere gidilmistir. Bu düzenlemeler ile eğitimde modernlesme çabaları devam ettirilmis ve demokratik bir ortamda her kesimin din eğitimi ihtiyacı resmi ve özel okullarda giderilmeye çalısılmıstır. v ABSTRACT Ottoman Empire set not only Muslıms and Turks but also minorities free in the matter of opening and administrating educational institutions. Greeks, who became politically free by the conquest of Đstanbul by Turks, got the right to live as a community around their religious leader by the order of Mehmet the Conquerer. Therefore, this community were given the right of freedom of movement in religion, language and tradition and the right to open and administrate their own educational institutions. During the Otoman Empire period, the first and only aim of the school was to teach the knowledge about believes and catechism which were essential points in teaching religion. At the same time, non-Muslim people discussed their own religious in their own schools. The political reforms made in the Otoman State in 1839, made a great change about the Ottoman society concept. It formed secular institutions instead of traditional education, justice and religious systems. Reforms showed the least progress in the primary education despite its great effort over the modernization of education. The reason was that primary education remained as an institution which gave only religious education and the innovations occured in that era stayed out of the primary education. The same case was also valid for the minority schools. System of education was no longer an extension of other problems after reforms period. It took its place as a unique problem in the agenda. In this period, Neo-Ottomans, regarded religion as a social obligation and importantly gave place to ulûm-i diniye. After all, the lesson of Islamic religion and morality were especially placed in the system of primary education. Non-Muslims could also learn their religion in their own schools. The ones who wanted to study in the official schools were exempted from religion lessons. vi After the war of independence succeeded, legal regulations about minority schools were established. With these regulations, the struggle of modernization of education was continued and in a democratic manner the need of religious education of every section was tried to be fulfilled by official and private schools.