Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2016
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Dilan Bayındır
Danışman: OZANA URAL
Özet:48-72 AYLIK ÇOCUKLAR İÇİN ÖZ DÜZENLEME BECERİLERİ ÖLÇEĞİ’NİN GELİŞTİRİLMESİ VE ÇOCUKLARIN ÖZ DÜZENLEME BECERİ DÜZEYLERİ İLE ANNELERİNE BAĞLANMA BİÇİMLERİ, ANNELERİN EBVEYN DAVRANIŞLARI VE PSİKOLOJİK SAĞLIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Bu araştırma, (i) okul öncesi dönemdeki çocukların öz düzenleme beceri düzeylerini belirlemek amacıyla kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesini ve (ii) çocukların öz düzenleme beceri düzeyleri ile annelerine bağlanma biçimleri, annelerin ebeveyn davranışları ve psikolojik sağlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesini amaçlamıştır. Araştırmanın ölçek geliştirme aşamasına, İstanbul İli’nde okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden, yaşları 48-72 aylar arasında olan toplam 447 çocuk katılmıştır. Bu aşamada, geliştirilen ölçeğin yanı sıra, veri toplama araçları olarak Öğretmen Bilgi Formu ve Okul Öncesi Öz Düzenleme Ölçeği (OÖDÖ) kullanılmıştır. 48-72 aylık çocukların öz düzenleme beceri düzeylerini belirlemek için geliştirilen ölçek, örneklem grubunda yer alan çocukların öğretmenleri tarafından değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler ile ölçeğin geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonuçlarına göre, ölçeğin düzenleme becerileri ve kontrol becerileri olarak adlandırılan iki alt boyuttan ve 33 maddeden oluştuğu kabul edilmiştir. Açıklanan toplam varyansın %55.71 olduğu ve ölçeğin madde faktör yüklerinin ise .58 ile .82 arasında değiştiği saptanmıştır. Ölçeğin, 0.96 iç tutarlılık (Cronbach’s Alpha) ve 0.99 test tekrar test güvenirlik değerlerine sahip olduğu bulunmuştur. Ölçüt geçerliliğini test etmek için kullanılan OÖDÖ rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 31 çocuğa araştırmacı tarafından birebir uygulanmıştır. İki ölçeğin toplam puanları arasında .69 düzeyinde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar, “Öz Düzenleme Becerileri Ölçeği (ÖDBÖ)” olarak adlandırılan ölçeğin, geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir. Ölçek geliştirme aşamasında elde edilen veriler kullanılarak çocukların öz düzenleme beceri düzeylerinin çocukların yaşı, cinsiyeti ve ailelerinin sosyoekonomik düzeylerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Araştırmaya katılan okul öncesi dönem çocukların öz düzenleme beceri düzeylerinin yaşla birlikte arttığı bulunmuştur. Ayrıca, 5 ve 6 yaş gruplarının öz düzenleme beceri düzeyleri ortalama puanları ve düzenleme becerileri alt boyut puanları arasında fark olduğu, kontrol becerileri alt boyut puanları arasında ise fark olmadığı bulunmuştur. Cinsiyetin, öz düzenleme becerileri üzerinde etkili olduğu, kızların toplam puan ve her iki alt boyuttan aldıkları puanların erkek çocukların puanlarından daha yüksek olduğu görülmüştür. Araştırmanın ilk aşamasında, ailelerin öğretmen değerlendirmelerine göre belirlenen sosyoekonomik durumlarının çocukların öz düzenleme beceri düzeylerine etki etmediği belirlenmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında, çocukların öz düzenleme beceri düzeyleri ile annelerine bağlanma biçimleri, annelerin ebeveyn davranışları ve psikolojik sağlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasına İstanbul’daki okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden, 60-72 aylık 172 çocuk ve anneleri katılmıştır. Araştırmanın bu kısmında veri toplama araçları olarak, Aile Bilgi Formu, Öz Düzenleme Becerileri Ölçeği (ÖDBÖ), Oyuncak Öykü Tamamlama Testi (OÖTT-TR), Çocuk Yetiştirme Anketi (ÇYA-TR) ve Kısa Semptom Envanteri (KSE) kullanılmıştır. Araştırmaya katılmaya gönüllü olan anneler, Aile Bilgi Formu, ÇYA-TR ve KSE’i doldurmuşlardır. ÖDBÖ araştırmaya katılan çocukların okul öncesi öğretmenleri tarafından değerlendirilmiştir. OÖTT-TR ise, araştırmacı tarafından çocuklarla birebir uygulanmıştır. İkinci aşama sonuçları, ilk aşama verilerinden farklı olarak çocukların öz düzenleme beceri düzeylerinin cinsiyetlerine göre farklılaşmadığını göstermektedir. İkinci aşamada çocukların ay cinsinden yaşlarını ile öz düzenleme beceri düzeyleri arasında ilişki bulunmamıştır. Aynı zamanda ailelerin gelir düzeyinin ve anne öğrenim düzeyinin de çocukların öz düzenleme beceri düzeylerini farklılaştırmadığı görülmüştür. Araştırmanın ikinci aşamasına katılan 172 çocuktan, 139’unun annelerine güvenli bağlanma biçimi gösterdikleri, 33’ünün ise güvensiz bağlanma biçimi gösterdikleri bulunmuştur. Bağlanma biçiminin çocukların cinsiyetine, annelerin yaş, eğitim ve çalışma durumuna göre farklılaşmadığı görülmektedir. Güvenli bağlanan çocukların, güvensiz bağlanan çocuklara göre toplam ve düzenleme becerileri alt boyutunda daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir. Kontrol becerileri alt boyut puanları arasında ise anneye bağlanma biçimine göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Annelerin ebeveyn davranışları ve psikolojik sağlığının, çocukların bağlanma biçimlerini anlamlı olarak farklılaştırmadığı görülmektedir. Çocukların öz düzenleme beceri düzeyleri ile annelerin çocuk yetiştirme davranışları arasındaki ilişki incelendiğinde, itaat bekleyen annelerin çocuklarının daha düşük düzeyde düzenleme becerileri gösterdiği belirlenmiştir. Çocukların öz düzenleme beceri düzeyleri ile annelerin psikolojik sağlığı arasında anlamlı bir ilişki olmadığı saptanmıştır. Bu araştırma, okul öncesi dönem çocuklarının öz düzenleme beceri düzeylerini değerlendiren geçerli ve güvenilir bir ölçme aracını alan yazına kazandırmıştır. Bununla beraber, okul öncesi dönem çocukların öz düzenleme beceri düzeyleri ile çocukların annelerine bağlanma biçimi, annelerin ebeveyn davranışları ve psikolojik sağlıkları arasındaki ilişkileri inceleyerek, bu konuda Türkiye’de yapılmış çok sınırlı sayıdaki araştırmanın oluşturduğu alana katkı sağlamıştır. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi dönem, öz düzenleme, ölçek geliştirme, bağlanma, ebeveyn davranışları, annenin psikolojik sağlığı. ABSTRACT DEVELOPMENT OF THE SELF-REGULATION SKILLS SCALE FOR 48-72 MONTHS OLD CHILDREN AND THE INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN THE LEVEL OF SELF REGULATION SKILLS OF PRESCHOOLERS AND ATTACHMENT SECURITY, MATERNAL PARENTING BEHAVIORS AND MATERNAL PSYCHOLOGICAL WELL-BEING This study aims (i) to develop a valid and reliable scale that could be used to determine the level of self-regulation skills of preschoolers and (ii) to study the relationship between the level of self-regulation skills and attachment security, parenting behaviors of mothers and maternal psychological well-being. In total 447 children, who are 48-72 months year old and attend preschools in İstanbul, participated in the scale development stage of the study. In this stage, beside the developed scale, the Teacher Information Form and the Preschool Self-Regulation Assessment (PSRA) were used as data collection tools. The scale, developed to determine the level of self-regulation skills of 48-72 month olds preschoolers, was evaluated by their preschool teachers. The collected data was used to analyze the validity and reliability of the scale. According to the findings of the exploratory factor analysis, it was accepted the scale consisted of two subscales, namely regulation and control skills, and 33 items. The explained total variance was found to be 55.71% and the factor loadings of the scale were found to be changing between .58 and .82. The internal consistency (Cronbach’s Alpha) value of the total scale was found as 0.96 and test-retest value was found as 0.99. PSRA, that was to test the criterion validity, applied to randomly selected 31 children individually by the researcher. A significant relationship of 0.69 between the total scores of these two tests was found. The findings indicated that the scale, named as “Self-Regulation Skills Scale”, is a valid and reliable scale. The data collected in the scale development stage of the study was used to investigate if the level of self-regulation skills of children differ or not with respect to children’s age, gender and their families’ socioeconomic status. It was found that the level of self-regulation skills of the preschool children, who participated in the research, increase by age. There were significant differences between total score and regulation skills subscale scores of 5 and 6 year old groups, yet, no significant difference was found between control skills subscale scores of these groups. Also, gender was found as a factor that makes difference on the level of self-regulation skills, girls obtained higher scores than boys in total and both of the two subscales. In the first stage of the study, the socioeconomic status of the families of the preschoolers participated in the study were identified by the preschool teachers and it was found that socioeconomic status do not alter the self-regulation skill levels of the preschoolers. In the second part of the study, it was aimed to investigate the relationship between the self-regulation skills of preschoolers and attachment status to mothers, maternal parenting behaviors and maternal psychological well-being. 60-72 months old 172 children who attend preschools in İstanbul and their mothers participated in the second part of the study. The Family Information Form, the Self-Regulation Skills Scale (SRSS), the Doll Story Completion Test, the Parenting Questionnaire (PQ) and the Brief Symptom Inventory (BSI) were used as data collection tools in this part of the study. The mothers who were voluntary to participate in the study, filled out the Family Information Form, PQ and BSI. SRSS was filled out by preschool teachers for each child. The Doll Story Completion Test was applied by the researcher with each child individually. The findings of the second part of the study are different from the findings of the first part in terms of the effects of the gender on self-regulation skills of the preschoolers, showing these findings indicated the level of self-regulation skills do not differ by gender of children. No significant relationship was found between the level of self-regulation skills and children’s monthly age. Also, it was found that the level of income of the families and the mothers’ educational level do not alter the level of self-regulation skills of the children. 139 out of 172 of the children who participated in the second part of the study have secure attachment style to their mothers whereas 33 of them indicate insecure attachment style. The attachment styles of children do not differ by the gender of children, age and maternal occupational status and educational level. The results showed that securely attached children scored higher in the total and regulation skills subscale than their unsecurely attached peers. There was no statistically significant difference between the control subscale scores of preschoolers who have different attachment patterns. It was found that attachment styles of children do not differ by maternal parenting behaviors and psychological well-being. The findings indicated that the children whose mothers expect their obedience have lower self-regulation skills. No significant relation was found between the maternal psychological well-being and preschoolers’ self-regulation skills. This study has introduced a valid and reliable scale that measures the self-regulation skills of preschool children to the literature. Moreover, the study contributed to the related Turkish literature, that include very limited number of studies, by investigating the relations between children’s self-regulation skills and their attachment security to their mothers, maternal parenting behaviors and psychological well-being. Keywords: Preschool period, self-regulation, scale development, attachment, parenting behaviors, maternal psychological well-being.